8
8
tari­xində böyük rola malik oldu. Xilafətin hərbi
his­sələri VII əsrin 40-cı illərinin əvvəllərində
Borçalıda olmuşdur. 654-cü ildə ənənəyə uyğun
olaraq ərəblərlə yerli əhali arasında müqavilə
bağlanmışdır. Azərbaycanın digər yerlərində ol-
duğu kimi burada da müsəlman dini məbədləri-
məscidlər inşa edilmişdir. VIII əs­rin 30-cu illə­
rində Gürcüstanın şərqində Tiflis müsəl­man
əmir­liyi yaranır. Beləliklə, Azərbaycanda müsəl­
man­­lıq əsasında vahid dini-ideoloji zəmin mey­
dana gəldi.
Azərbayan VII-IX əsrlərdə Ərəb Xilafətinin
tər­ki­bində qaldı (Xəritə 2). Xilafət dövründə baş
ve­rən ərəb-xəzər müharibələri Azərbaycanın da
həyatına ciddi təsir göstərdi. Xəzərlər buradakı
etnik proseslərdə də iştirak etmişdir.
Ərəb tarixi-coğrafi ədəbiyyatında Azərbaycan
tarixi üçün əhəmiyyətli olan xeyli məlumatlar
əks olunmuşdur. Ərəb tarixçisi əl-Kufi (IX əsr)
VII əsr hadisələrindən bəhs edərkən Qazax
adının ilk forması olan Kasak (Kasaq) topo­ni­
minin adını çəkir. Belə hesab edilir ki bu, qıp­
çaq mənşəli qazax etnik birliyi ilə bağlı olmuş-
dur. Qazax-Borçalı bölgəsinin önəmli yaşayış
məskənlərindən olan Tovuzun adı isə 827-ci il
hadisələri ilə əlaqədar çəkilir. Tovuz toponimi-
ninetimologiyası haqqındamüxtəlifmülahizələr
vardır. Bəzi fikirlərə görə bu ad türk mənşəli
taus (səsli-küylü) sözündəndir. Bu sözün tov/
tav/tou/tau (dağ) və uz/us (zirvə, yüksəklik və
Qəbirüstü abidə. Dəllər kəndi. Borçalı.
Avey məbədi. V-VII əsrlər. Qazax.
1,2,3,4,5,6,7,8,9 11,12,13,14,15,16,17,18,19,20,...124