8
8
tarixində böyük rola malik oldu. Xilafətin hərbi
hissələri VII əsrin 40-cı illərinin əvvəllərində
Borçalıda olmuşdur. 654-cü ildə ənənəyə uyğun
olaraq ərəblərlə yerli əhali arasında müqavilə
bağlanmışdır. Azərbaycanın digər yerlərində ol-
duğu kimi burada da müsəlman dini məbədləri-
məscidlər inşa edilmişdir. VIII əsrin 30-cu illə
rində Gürcüstanın şərqində Tiflis müsəlman
əmirliyi yaranır. Beləliklə, Azərbaycanda müsəl
manlıq əsasında vahid dini-ideoloji zəmin mey
dana gəldi.
Azərbayan VII-IX əsrlərdə Ərəb Xilafətinin
tərkibində qaldı (Xəritə 2). Xilafət dövründə baş
verən ərəb-xəzər müharibələri Azərbaycanın da
həyatına ciddi təsir göstərdi. Xəzərlər buradakı
etnik proseslərdə də iştirak etmişdir.
Ərəb tarixi-coğrafi ədəbiyyatında Azərbaycan
tarixi üçün əhəmiyyətli olan xeyli məlumatlar
əks olunmuşdur. Ərəb tarixçisi əl-Kufi (IX əsr)
VII əsr hadisələrindən bəhs edərkən Qazax
adının ilk forması olan Kasak (Kasaq) toponi
minin adını çəkir. Belə hesab edilir ki bu, qıp
çaq mənşəli qazax etnik birliyi ilə bağlı olmuş-
dur. Qazax-Borçalı bölgəsinin önəmli yaşayış
məskənlərindən olan Tovuzun adı isə 827-ci il
hadisələri ilə əlaqədar çəkilir. Tovuz toponimi-
ninetimologiyası haqqındamüxtəlifmülahizələr
vardır. Bəzi fikirlərə görə bu ad türk mənşəli
taus (səsli-küylü) sözündəndir. Bu sözün tov/
tav/tou/tau (dağ) və uz/us (zirvə, yüksəklik və
Qəbirüstü abidə. Dəllər kəndi. Borçalı.
Avey məbədi. V-VII əsrlər. Qazax.