Page 104 - Azərbaycan xalçaları

102

Azərbaycan xalçaları / QAZAX-BORÇALI QRUPU

Qazax rayonunun Daş Salahlı kəndində to-

xunmuş bu kilimə xalq arasında “Qədirqə

kilim” deyirlər. Bu tip kilimlər müxtəlif

ölçülərdə Qazax, Ağstafa və Tovuz rayon-

larının kəndlərində də toxunur. Daş Salah-

lı kəndində kilimlərlə yanaşı cecim, palaz,

şəddə, at çulu, məfrəş, zili, duz torbası və

çuvallar da toxunmuşdur. Daş Salahlı kəndi

Avey dağının ətəyində yerləşir. Bu gün də

bu kənddə xovlu və xovsuz xalçalar toxun-

maqdadır. Daş Salahlı xalçaları və xovsuz

xalça məmulatları dünya şöhrəti qazanmış,

ekspertlərin, sənətşünasların marağına səbəb

olmuşdur. Nəşr olunan müxtəlif tədqiqatlarda

və əsərlərdə bu xalçaların bədii əhəmiyyəti

yüksək dəyərləndirilmişdir. Avey dağının aşa-

ğısında yerləşən Damcılı bulağı çox mənzərəli

yerdə yerləşir. Təbii çatlardan süzülən su dam-

cılarına görə bulaq “Damcılı” adlandırılmışdır.

Ümumi hündürlüyü min metrə çatan nəhəng

qayalardan süzülən saf və duru, buz kimi so-

yuq su damcı-damcı tökülür, aşağıdakı ovuc-

da yığılıb bulaq olur. Avey Kiçik Qafqaz dağ-

larındakı zirvələrdən biri, ağ-bozumtul dağ

silsiləsidir. Burada hələ paleolit dövrünə aid

insan fəaliyyətinin izləri var. Qayada çapılmış

məbədlər, 30-a qədər süni mağara aşkar edil-

mişdir. Dağın başında qədim alban məbədi

var. Toponim Ay evi - Avey-Ayev kimi açıq-

lanır. Ümumən türklərdə Aya sitayiş qədim

dövrlərdən bəri geniş yayılıb. Daş Salahlı

kəndindən Xram çayına qədər uzanan, Avey

dağının cənub-şərqində Yataq yeri adlanan

ərazidə yerləşən Damcılı mağarasının sahəsi

360 kv.m, uzunluğu 17 metrdir. Avey dağı ma-

ğaralar qrupunda ən irisi olub, yarımdairəvi

şəkildədir. Qabaq hissəsi dağılmışdır. Burada

əsaslı arxeoloji qazıntı işləri aparılmış, qiymətli

maddi mədəniyyət nişanələri aşkar edilmişdir.

Mağaradan qarışıq təbəqədən 8 mindən artıq

arxeoloji material, daş kəsici alətlər, müxtəlif

heyvanlara aid sümüklər, kül izləri tapılıb.

Tapıntılar içərisində tünd-qırmızı təbii boya-

lara da təsadüf edilir. Diametri 2 metrə yaxın

ocaq yerindən xeyli əşya və qırıntılar əldə edil-

mişdir. Daş məmulatı hazırlanma texnikası və

formasına görə Orta paleolit, Üst paleolit, Me-

zolit və Neolit dövrlərinə aiddir. Bütün bun-

lar orada yaşayan qədim əhalinin həyat tərzi,

məşğuliyyətləri və bir insan toplumu kimi in-

kişaf səviyyələri barədə bilgi verir.

Təqdim olunan xalçanın toxuma üsulu

keçirmə, mürəkkəb keçirmə, ilgəkli dolama-

dır. Toxunmasında iki sapdan – əriş və arğac-

dan istifadə olunub. Sarı, qırmızı, sürməyi, ağ,

mavi rənglər əsas tonları təşkil edir. Kənar yan

tərəflərdə haşiyə zolağı yoxdur. Baş və ətək

hissədə isə naxışların ritmik və fərqli rəngdə

toxunması zolaqlara yelən forması verir.

Bu növ kilimdən alaçıqlar qurulub, çox vaxt

da çadırların qapısında pərdə kimi istifadə

edilib. Çünki kilimlərin üzərində olan kiçik

məsamələrdən (xalq arasında onlara dırnaq

deyilir) içəri işıq süzülürdü və beləliklə, alaçıq

daima işıqlı görünürdü. Eyni zamanda, Nov-

ruz bayramı ərəfəsində xalq arasında keçirilən

bir çox bayramlar içərisində “Kilimarası” ta-

maşaları üçün səhnənin qurulmasında, bu

növ, kilimlərdən istifadə edilirdi.

Kilimin səthi şaquli və üfüqi istiqamətlərdə

şərti olaraq toxunmuş zolaqlardan ibarətdir.

Bu zolaqların içərisində məsamələrlə tamam-

lanan dilimli naxışlar və romblar yerləşdirilib.

Təqdim edilən nümunə nadir xovsuz xal-

ça növüdür; çox davamlıdır, maldar köçmə

təsərrüfatı ilə məşğul olan əhalinin məişətində

ondan daha çox istifadə edilib.

Kilimin saçaqları rəngli və qotazlıdır. Kilimdə

istifadə olunan iplər əl ilə əyirilmiş yundan

alınıb. İplərin boyanması üçün istifadə edilən

boyaqlar Daş Salahlı kəndinin bitkilərindən və

meyvə qarışıqlarından alınıb. Kilimin sıxlığı

33x43 sm-dir. Saxlanma vəziyyəti əladır. Ki-

lim tarixi, elmi və bədii əhəmiyyət kəsb edir.

Azərbaycanda şəxsi kolleksiyada saxlanılır.