Page 118 - Azərbaycan xalçaları

116

Azərbaycan xalçaları / QAZAX-BORÇALI QRUPU

116

Namazlıq xalça Başkeçidin Şahmarlı kən

dində toxunub. Bu kəndin qədim xalçaçılıq

adətləri bu gün də yaşamaqdadır. Əlverişli

iqlim şəraiti buranın heyvandarlığına və bit-

ki örtüyünə təsir etmiş, xalçaçılığın inkişafına

zəmin olmuşdur. Xalça üzərində olan rənglər

Borçalı xalçalarına uyğundur. Namazlıq xal-

çalar Borçalının əksər kəndlərində toxunurdu.

Bu növ xalçalar bir nəfər üçün 120x80, 150x90,

170x100, ailə üçün 300x90, 240x100 ölçülərində

toxunurdu. Belə xalçaların xovu çox da hün-

dür olmur. Toxucu belə xalçanı toxumamışdan

öncə niyyət tutur. Namazlıq xalça üçün yun

seçimində qoyunun sağlam və görünüşlü ol-

ması da nəzərə alınır. Yun əldə daranır, iplər

əyirilir və toplanmış otlardan, bitkilərdən alın-

mış rənglərlə boyadılır. Namazlıq xalçaların

iplərini boyamaq üçün bitkilərin təmiz yerdən

toplanması əsas şərtdir. Bütün dünyanın mu-

zey və kolleksiyalarında namazlıq xalçalar to-

xunduğu qrupların adı ilə təqdim olunur.

Xalça ara sahə və haşiyə zolağından ibarətdir.

Yelən iki ədəd içərisi həndəsi konfiqurasiya-

lı naxışlarla bəzədilmiş zolaqdan ibarətdir.

Peşəkar usta tərəfindən çox maraqlı toxuculuq

üslubu ondan ibarətdir ki, hər iki yelən eyni

naxışdan ibarətdir, onları fərqləndirən yalnız

yerliyin və naxışların rəngidir. Bu, yeləni çox

əzəmətli göstərir, əbrəşin gözə çarpması xalça-

ya damüdrik görkəmi verir. Xalçanın ölçüsü də

çox uyğundur. Əslində “Namazlıq” xalçaları

üçün bu ölçü standartdır. Üst tərəfdə mehrab,

onun altında hicri tarixi ilə 1333 (miladi 1915-

ci il), ondan bir qədər də aşağıda gülabdan,

köndələn formada “S”, romb, “buta”lar, “mol-

labaşı” elementləri, quş, göllərin içərisində isə

budaq formasında naxışlar toxunub. Mehrabın

aşağı hissəsində “buta” elementinin toxundu-

ğu sahə, ehtimal ki, namaz qılanın alnının to-

xunacağı yer, üst hissədəki göllər əllərin, aşağı

qoşa göllər isə dizlərin qoyulması üçün toxucu

tərəfindən toxunmuş bir nişandır. Xalçanın ara

sahəsində çərxi-fələk, səkkizguşəli ulduz, zoo-

morf naxışlar kiçik ölçülərdə toxunublar. Söz-

süz ki, bu xalçadan namaz və dini mərasimlərlə

bağlı istifadə edilmişdir. Keçmişdə ailənin hər

bir üzvünün, bu növ, məxsusi xalçası olurdu.

Bəzən bir xalça üzərində bir-neçə mehrab ya-

naşı toxunurdu ki, ona “saf səccadə” deyilirdi.

Bu növ xalçalar qiblə istiqamətində yerə salı-

naraq üzərində dualar oxunub, namaz qılınar-

dı. Namazlıq xalçanın otaqda yerə döşənməsi

yasaq sayılardı. Onun üzərində gəzmək,

kirləndirmək olmazdı. Bu xalça müqəddəs

məkana doğru edilən səcdənin, oxunan duala-

rın, bir növ, daşıyıcısı idi. Sitayiş edən adam

xəyalən Məkkə ilə üzləşir, inanırdı ki, onun

duası eşidiləcək.

Xalça şərti olaraq üç qövsə, üç sferaya bölü-

nür. Birinci – yuxarı hissə, mehrab – göy, ilahi

dünya, o biri dünyaya keçid anlamını bildirir.

İkinci qat –mövcud dünyanın simvolu, daha

ətək hissə isə qaranlıq dünyanın rəmzi sayılır.

Xalçanın xovu 0, 8 sm-dir. Xalça üzərində heç

bir təmir-bərpa işləri aparılmayıb. Xalça bədii,

tarixi və elmi əhəmiyyət kəsb edir; Azərbaycan

Respublikasında şəxsi kolleksiyada saxlanılır.