Page 18 - Azərbaycan xalçaları

16

lılar səfəviləri sıxışdırarkən bayat, qacar, qaramanlı və b.

tayfalardan fərqli olaraq qazaxlar bu ərazini tərk etmədilər.

Qazaxların başçısı Nəzər xan Osmanlı hakimiyyətini qəbul

etdi. Səfəvilər geri qayıtdıqda da o, hakimiyyətini saxlaya

bildi.

1723-1727-ci illər osmanlı-səfəvi müharibəsinin gedişi za-

manı Qazax-Borçalı bölgəsi Osmanlı imperiyasının tərkibinə

daxil edilmiş, bundan sonra Osmanlı idarə sisteminə uy-

ğun olaraq Qazax-Borçalı bölgəsini də əhatə edən Tif-

lis əyalətində də müfəssəl dəftər (1728) tərtib edilmişdir.

Müfəssəl dəftərin Qazax-Borçalı bölgəsi üzrə materialla-

rı həm bölgənin keçmişi, həm də onun müfəssəl dəftərin

tərtib edildiyi dövrü üzrə qiymətli mənbədir. Bu material-

lar sonrakı dövrlər üzrə müqayisələr üçün də əhəmiyyətli

dir. ”Tiflis əyalətinin müfəssəl dəftəri. Borçalı və Qazax

(1728-ci il)” kitabında (Bakı, 2001) qeyd edilir ki, ”mənbəyə

əsasən Osmanlı dönəmində Tiflis əyaləti aşağıdakı inzibati

vahidlərdən ibarət idi: Baratlı nahiyəsi, Tumanis nahiyəsi

(bu nahiyənin adı fihristdə göstərilməyib), Dəmirçihəsənli

nahiyəsi, Somxit livasının nahiyəsi, Taşır nahiyəsi, Pətək

nahiyəsi, Ağcaqala livası, Qazax livasına tabe olan dörd

nahiyə–İncə, Çuvar, Axstav və Türk nahiyələri. Beləliklə,

bu dövrdə Qazax bölgəsi dörd nahiyədən ibarət ayrıca

inzibati vahid olaraq “liva” (“sancaq”) statusu ilə Tiflis

əyalətinin tərkibində yer almışdır. Tarixi Borçalı torpaqları

isə Osmanlı inzibati-siyasi sistemi daxilində xüsusi vahid

bölgə statusuna malik deyildi”. Aparılan əlavə tədqiqatlar

hesabına dəftərdə verilən Baratlı, Baydar, Dəmirçihəsənli,

Somxit, Taşır, Pətək, Ağcaqala nahiyələri xüsusi statusa

malik olan inzibati vahid kimi deyil, yalnız tarixi-coğrafi

bölgə kimi Borçalı adı altında birləşdirilmişdir. On liva və

nahiyə üzrə tərtib edilmiş cədvəldən aydın olur ki, illik gəlir

təxminən 5307074 axça, yaşayış məntəqələrinin və camaat-

ların sayı 576, vergi ödəyən müsəlmanların sayı 5287, qeyri-

müsəlmanların sayı isə cəmi 1292 olmuşdur. Bu qaynağın

materialları Qazax-Borçalı bölgəsinin toponimikası üzrə

tədqiqatlar üçün qiymətli mənbə kimi diqqətə layiqdir.

Beləliklə, araşdırmalar sübut edir ki, bütün hallarda Bor-

çalının etnik mənsubiyyəti sabit olmuş, bu ərazi Azərbaycan

torpağı kimi mövcud olaraq qalmışdır. Buna görə də gürcü

tarixşünaslığında Borçalının şah Abbasın (1587-1629) döv

ründə türkləşdirilməsi haqqındakı müddəaları tamamilə

yanlışdır. Şah Abbasa qədərki tarixin nəzərdən keçirilməsi

sübut edir ki, bu dövrə qədər Borçalı Azərbaycanın digər

qərb torpaqları ilə birlikdə Ümumazərbaycan inkişafın-

da böyük yol keçmiş və zəngin tarix yaratmışdır. Yalnız

Səfəvilər xanədanına son qoyaraq hakimiyyətə gələn Nadir

şahın (1736-1747) qəbul etdiyi qərar bölgənin tarixində ağır

rol oynadı (Xəritə 7). Nadir Muğanda keçirilən “şah seçkisi”

zamanı onun əleyhinə olan Gəncə bəylərbəyi Ziyadoğulla-

rını cəzalandırmaq üçün Borçalını Kartli-Kaxet çarlığının

tabeçiliyinə verdi.

Keşikçidağ mağaralar kompleksindən. Ağstafa.