70
Azərbaycan xalçaları / QAZAX-BORÇALI QRUPU
70
Xalça Başkeçidin Hamamlı kəndində toxun-
muşdur. Bu kəndin toxuculuq ənənəsində iri
ölçülü xalçalar üstünlük təşkil edir. Bu çeşnidə
olan xalçalar Arıxlı, Dəllər, Həsənxocalı
kəndlərində də toxunmuşdur. Hamamlı kən
dində çul, xurcun, zili, çuval da toxunmuşdur.
Başkeçid xalçaçılarının işləri dünyanın məşhur
xalça ekspertləri və tacirləri tərəfindən yüksək
qiymətləndirilir. Kompozisiya quruluşuna və
toxunuş texnikasına görə bu xalçanın xüsusi
sifarişlə toxunduğu aydın olur. Qazax xalçası
yarandığı coğrafi əraziyə məxsus olan ənənəvi
xalq toxuculuğunun ən qədim xüsusiyyətlərini
özündə yaşatdığı üçün dəyərlidir. Xalça iri
həcmli həndəsi naxışlara, qırmızı yerlikli
şux-parlaq rəng həllinə, bir az qabalığı, la-
kin davamlılığı ilə fərqlənən yüksək texnoloji
keyfiyyətlərə, qapalı kompozisiya quruluşuna
malikdir. Əsas və köməkçi naxışların fonunda
kiçik elementlərin biçiminə görə dəqiq sistemli
yerləşdirilməsi və bu məkanı əhatə edən enli
haşiyə zolağı xalçanın peşəkar usta tərəfindən
toxunduğuna sübutdur. Bu xalçanın yarandığı
mühit və dövr nəzərə alınarsa, təxmin etmək
mümkündür ki, onu toxuyan sənətkar kağız
üzərində çəkilmiş çeşnidən istifadə etməmiş,
xalçanın qüsursuz toxunmasına zəmanət kimi
XIX əsrdə geniş yayılmış bir ənənədən, yəni
çeşnikar ustalar tərəfindən hazırlanan, kom-
pozisiyanın mərkəzindən və haşiyə zolağın-
dan kiçik fraqmentin toxunduğu xalça mə
mulatından eskiz kimi bəhrələnmişdir.
Xalçanın ara sahəsi, üzərində ətrafları qar-
maqlı iki ədəd səkkizbucaqlı göl, düzbucaqlı
və rombun üst-üstə qoyulması təsəvvürü ya-
radır. Onun mərkəzindəki sarı yerlikli kvad-
rat elementin içərisində səkkizguşəli ulduzlar
və ən son olaraq ulduzun mərkəzində romb
təsvirləri toxunmuşdur. Xalçada əbrəş izləri gö-
rünür, lakin bu, ümumən tonların istiliyindən
yaranan yüksək estetik təsir gücünə ziyan ver-
mir. Naxışlar, haşiyə və ara sahənin rəngləri
arasında olan ahəngdarlıq xalçanı daha ba-
xımlı edir. Ara sahə boyu bir sıra elementlər
toxunub; onlar fərqli üslub, bədii ifadə forması
və məzmununa görə damğa kimi maraqlıdır.
Ən çox üstünlük qazanan cəhət, təbii ki, ul-
duz, qarmaq, romb, üçbucaq, düzbucaqlı kimi
qədim türk naxışlarının heraldikləşməsidir.
Xalçanın ara sahəsinin mərkəzində iki yan
tərəflərdə paralel olaraq kvadrat elementinin
içərisində maraqlı həndəsi konstruksiyalı mo-
tiv toxunub. Bu motiv xalçanın baş hissəsinə
yönəlmiş üçbucaq üzərində yerləşdirilmiş
rombdan ibarətdir. Motivin xalça üzərində
yerləşməsinə əsasən onun namaz üçün toxun-
duğunu güman etmək olar. Çünki çox hallarda
xalçalarda toxunan elementlər tam açıq şəkildə
olmasa da, rəmziliklərlə ifadə edilir.
Xalçanın xovu 1, 5 sm, sıxlığı 35x44 sm-dir.
İplər yerli qoyunların yunlarından alınmış və
əl ilə əyrilmişdir. Xalçanın ipləri təbii yolla
toxucu tərəfindən boyanmışdır. Təmir-bərpa
işləri aparılmamışdır. Saxlanma vəziyyəti əla
dır. Elmi, tarixi və bədii əhəmiyyət daşıyır.
Xalça Azərbaycanda şəxsi kolleksiyada saxla-
nılır.