Page 94 - Azərbaycan xalçaları

92

Azərbaycan xalçaları / QAZAX-BORÇALI QRUPU

92

Təqdim olunan xalça Borçalı mahalının Qa-

raçöp kəndində toxunubdur. Qaraçöp xalça-

ları Azərbaycan xalçaları içərisində dünyada

ən çox tanınan və dəyərləndirilən xalçalardır.

Bu naxışda Qazaxda, Borçalıda və İrəvan ma-

hallarında çoxlu sayda xalçalar toxunmuşdur.

İrəvan və Borçalı toxucuları belə xalçaların xo-

vunu çox qalın edirdilər. Bəzi hallarda onun

hündürlüyü 2 sm-ə çatırdı. Qazaxda isə xovun

hündürlüyü 1 sm olurdu. Bu xalçanın ölçüsü,

rəng həlli və mükəmməl toxunuşu onu sənət

incisi adlandırmağa əsas verir.

Xalçanın yuxarı hissəsində h. 1252 tarixi var-

dır.

Xalçanın qırmızı yerlikli ara sahəsində böyük

ölçülü səkkizbucaqlı göl yerləşdirilmişdir. Gö-

lün mərkəzində, “dördünsür” elementlərinin

içərisində göy və açıq-yaşıl yerlikdə sarı

rəngli bir cüt “qoşabuynuz” və mərkəzdə

qırmızı dördbucaqlı elementin içərisində isə

nisbətən kiçik ölçülü “qoşabuynuz” moti-

vi təsvir edilmişdir. Gölün yuxarı və aşağı

hissəsində eyni motivlər dördbucaqlı ele

mentlərin içərisində işlənmişdir. Gölün ağ

yerlikli boşluqları altıləçəkli gül, kiçik ölçü-

lü səkkizbucaqlı həndəsi və “gözqaytarıcı”

rombvari elementlərlə doldurulmuşdur. Gö-

lün künclərində xaricdən göy, yaşıl, qırmı-

zı, ağ kvadratşəkilli və nöqtəvari elementlər

ümumilikdə cecim kompozisiyasını xatırla-

dır. Xalçanın ara sahəsinin yuxarı və aşağı

hissəsində ağ yerlikli kənarları göy rənglərlə

işlənmiş dördbucaqlı qoşa həndəsi element

ümumi kompozisiyanı tamamlayır. Gölün

sağ və solunda yaşıl, sarı rəngli “qoşabuy-

nuz”, aşağı və yuxarı hissədə sarı və göy rəngli

qarmaqlı çıxıntılar işlənmişdir. Xalçanın ara

sahəsinin boşluqlarında altıləçəkli gül, çiçək,

səkkizbucaqlı həndəsi, “S-ə” bənzər motivlər

tərtib edilmişdir. Xalçanın göy yerlikli enli ara

haşiyəsi “Qaraçöp” xalçaları üçün səciyyəvi

olan, bəzi toxucuların “qazayağı” adlandır-

dığı ağ, qırmızı rənglərlə işlənmiş motivlər

və “qayçıbalıq” elementləri ilə doldurulmuş-

dur. Bu elementlər qırmızı, sarı, göy, yaşıl, ağ

rənglərlə tərtib edilmişdir. Ara haşiyə xaricdən

sağ və solda içərisində açıq-yaşıl, qəhvəyi, ağ

rənglərlə işlənmiş “mollabaşı” motivləri ilə

bəzədilmiş ensiz haşiyə ilə əhatə olunur. Baş

və ayaq hissədə isə ara haşiyə qəhvəyi rəngli

“mollabaşı” elementləri işlənmiş ensiz haşiyə

ilə əhatəolunmuşdur. “Mollabaşı”motivlərinin

kənarları qırmızı “su”larla işlənmişdir. Ara

haşiyəni daxildən qəhvəyi və ağ rəngli dilik-

li elementlər işlənmiş ensiz haşiyə əhatə edir.

Xarici ensiz haşiyənin kənarları şəkəri, göy,

yaşıl, sarı rənglərlə işlənmiş kvadrat formalı

kiçik ölçülü elementlərlə tamamlanır. Zəngin

naxış tərtibatına malik olan bu xalça mürəkkəb

kompozisiyalı xalçalar sırasına daxildir. Xalça-

nın rəng həlli texnikasına ustalıqla yiyələnmiş

sənətkar heyrətamiz dərəcədə ahəngdar ko-

loritli bir xalça yaratmışdır. Bu xalçada rəng

çalarları palitrası çox zəngindir. Xalçanın

ara sahəsindəki ornamental motivlərin rəngi

haşiyə hissəsindəki motivlərdə də təkrarlanır.

Rənglərin uzlaşması ənənəvi qanunauyğun-

luqla həll edilmişdir.

Xalça yaxşı vəziyyətdə qalmışdır. Xovunun

hüdürlüyü 0, 5 sm-ə düşmüşdür. Quzu yu-

nundan alınan iplər əldə əyrilmiş və təbii yolla

bitkilərdən alınmış boyalarla rənglənmişdir.

İlmə sıxlığı 28x45 sm-dir. Xalça üzərində

cüzi təmir-bərpa işləri aparılmışdır. Xal-

ça tarixi, elmi və bədii əhəmiyyət kəsb edir.

Azərbaycanda şəxsi kolleksiyada saxlanılır.