Стр. 80 - Azərbaycan xalçaları

80 Азербайджанские ковры - КАРАБАХСКАЯ ГРУППА
Vaşinqtonun Tekstil muzeyində saxlanılan bu xalça muzeyin eksponatları içərisində ən nadir incilərdən sayılır.
Qəhvəyiyə çalan qırmızı yerlikli bu xalçanın ara sahəsinin əsas bəzəyini xalçanın uzunu boyu stilizə edilmiş müxtəlif
ölçülü «əjdaha» motivləri və bitki elementləri təşkil edir. Şəkəri rəngdə işlənmiş nisbətən böyük ölçülü «əjdaha» mo-
tivləri arasında iki başlı fantastik quş təsvirləri verilmişdir.
Xalçanın aşağı və yuxarı hissəsində rombvari, kənarları bitki tərtibatı ilə əhatə olunmuş göllərin içərisində stilizə
edilmiş kişi fiqurları işlənmişdir.
Şəkəri yerlikli ensiz haşiyədə bir-birinin ardınca düzülmüş qarmaqvari elementlər təsvir edilmişdir.
Xalçada rəng ahəngdarlığı qanunauyğunluqla işlənmişdir. Xalçanın ara sahəsindəki əbrəş təbiiliyi ilə nəzərə çarpır.
«Xətai» kompozisiyası Qarabağın mürəkkəb quruluşlu kompozisiyaları sırasına daxildir. İlk əvvəl Cənubi Azər-
baycanda toxunan bu kompozisiya XVII əsrdən Azərbaycanın bir çox xalçaçılıq mərkəzlərində, o cümlədən Qarabağda
toxunmağa başlanmışdır.
Azərbaycanın bütün bölgələrində dekorativ tətbiqi sənətdə, xüsuslə xalçalarda «Xətai» adlanan kompozisiya çox
yayılmışdır. «Xətai» elementlərinə XI əsrdən başlayaraq binaların daxili və xarici bəzəklərində rast gəlinir.
XII-XIV əsrlərdə bu kompozisiya kitabların tərtibatında, XV əsrdən bu günə qədər böyük ölçülü xalçaların enli
haşiyələrində və ara sahələrində tətbiq edilmişdir. Ənənəvi olaraq «Xətai» naxışlarını adi toxucular deyil, peşəkar
sənətkarlar işləmişlər. Bu kompozisiya xüsusi sifarişlərlə toıunardı.
XV-XVI əsrlərdə «Xətai» kompozisiyalı xalçalar məşhur rəssamların eskizləri əsasında və o dövrün ən peşəkar
toxucuları tərəfindən toxunardı. Hətta, o dövrlərdə «Xətai» kompozisiyasını yarada bilməyən rəsam yaxşı rəsam sayıl-
mazdı.
«Xətai»yə bədii təsvir kimi Azərbaycan şairlərindən Əvhədi Marağinin (XIII əsr), İmadəddin Nəsiminin (XIV əsr),
Əssar Təbrizinin, Şah İsmayıl Xətainin (XVI əsr), Qasım bəy Zakirin (XIX əsr) əsərlərində təsadüf edilir.
Xalçanın ölçüsü: 17′ 85′′ x 7′ 84′′ (544 x 239 sm).
Это один из самых прекрасных экспонатов коллекции Музея
текстиля. Темно-красное поле демонстрирует различные стилизован-
ные мотивы дракона и растительные элементы. Большие драконы
цвета слоновой кости обрамляют изображение фантастической двух-
головой птицы.
В нижней и верхней частях поля находятся ромбовидные
медальоны, заполненные стилизованными изображениями птиц.
Узкая кайма цвета слоновой кости демонстрирует длинные
виноградные побеги.
На ковре также видно изменение цвета, называемое «абраш».
Узор «Хатаи» принадлежит группе Карабахских сложных узоров.
Композиция пришла из Южного Азербайджана. С 17-го столетия ее
ткали в различных регионах Северного Азербайджана, особенно в
Карабахе.
Этот узор был широко распространен в прикладном искусстве
Азербайджана. С 11-го столетия некоторые мотивы узора исполь-
зовались в архитектуре.
В 12-14-м столетиях этот узор использовался для украшения
рукописей. С 15-го столетия он использовался для орнаментации
больших ковров. Название «Хатаи» используется учеными, а не
ткачами. Этот ковер был делался только на заказ.
Узор был создан на основе эскизов художников 15-16-го столетий. В
тот период художники, которые не могли изготовить такой эскиз,
считались непрофессиональными.
Узор упоминался в производениях поэтов Маргани (13 в.), Низами
(14 в.), Табризи и Шаха Исмаила Хатаи (16 в.) и Закири (19 в.).
Размер: 17′ 8′′ x 7′ 84′′ (544 х 239 см).
KITAP.QXP:qarabaq_mekteb 12/15/10 12:41 PM Page 80