Page 76 - Azərbaycan xalçaları

74

Azərbaycan xalçaları / QAZAX-BORÇALI QRUPU

74

Təqdim olunan xalça Borçalı mahalının

məşhur xalçaçılıq mərkəzi olan Saraclı kən

dində toxunub. Bu kənddə yaşayan əhalinin

əsas məşğuliyyəti xalça sənəti olub. Burada

və qonşu kənd olan Faxralıda, demək olar ki,

hər evdə xana qurulardı. Yerli qoyunların yu-

nundan keyfiyyətli iplər alan əhali xeyli sayda

namazlıqlar, zililər və kilimlər toxuyardı. Bu

kəndlərin iqlimi buradakı bitki örtüyünə min

bir çalar bəxş edib. Əhali bu bitkilərdən aldıq-

ları boyalarla iplərə şux, gözoxşayan rənglər

bəxş ediblər. Toxunan xalçanın peşəkarlığı,

rəng harmoniyası onu uzaqdan cazibəli edir və

bütün digər xalçalardan fərqləndirir. Dünya-

nın elə bir muzeyi və kolleksiyası olmaz ki, ora-

da “Qaraçöp” və “Faxralı” xalçası yer almasın.

Bu adlar keyfiyyət nişanına, xalça gözəlliyinin

meyarına çevrilib. Keyfiyyətli yumşaq-parlaq

yun, peşəkar toxunuş, iri həcmli həndəsi naxış-

lar və özəlliklə bu naxışların hər birində yaşa-

yan qədim türk damğaları bu bölgənin xalçala-

rının fərqli əlamətləridir. Qarmaq, səkkizguşəli

ulduz, ağac formalı həndəsi elementlər Türk

mənistan, Qazax, Türkiyə, Qırğız və başqa

türkdilli xalqların dekorativ sənətində də geniş

yayılmışdır.

Təqdim edilən xalçanı, güman ki, toxucu özü

üçün, olduqca diqqətlə toxumuşdur. O, ara

sahədən və üç hissəli yeləndən ibarətdir. Baş və

ətək hissədən yelən zolaqlarını stilizə edilmiş

yarpaq və insan siluetinə bənzər cizgi şəklində

toxunmuş kiçik elementlər bəzəyir. Bu növ in-

san təsvirlərinə Azərbaycan ərazisindən tapıl-

mış son tunc dövrünə aid (e. ə. XIII əsr) saxsı

qablar üzərində rast gəlirik. Daha sonralar isə

o element Qazax xalçalarında eyni bədii üslub-

da toxunmuşdur.

Digər iki yan haşiyə zolağı isə bu məktəbə

xas olan, yalnız yarpaq və ağac təsvirlərindən

ibarətdir. Sağ və sol tərəfdəki şirazələrə do-

lama texnikası ilə kip hörülən yun iplik sarı,

qırmızı, sürməyi rəngdə olub, xalçanın əsas

rəngləri ilə ahəngdarlıq təşkil edir. Ara sahə

boyu çoxlu sayda irili-xırdalı, içərisində qar-

maq, ulduz naxışları toxunmuş düzbucaqlı və

dördbucaq elementləri vardır. Xalçanın bədii

tərtibatı ilk baxışdan mürəkkəb görünür. La-

kin elementlərin çeşid etibarilə sayı çox deyil.

Bu xalça üzərində toplanmış bütün elementlər

onun toxunduğu bölgənin əhalisinin–xalqın

həyat tərzi ilə bağlıdır. Belə ki, köçəri maldar

təsərrüfatı ilə məşğul olan əhali üçün əsas atri-

but daima salamat olmasını arzuladığı sürüsü,

eyni zamanda, məhsul verən bərəkətli torpaq

idi. Bu baxımdan da toxucu xalçasında bu iki

əsas məqama önəm verir. Mərkəzdəki iri gölün

altında olan düzbucaqlının başdan-başa qırmı-

zı və göy rəngli kiçik elementlərdən toxun-

ması, eyni zamanda, xalçanın dörd küncündə

olan dördbucaqların içərisindəki ulduzlar

əkin sahəsinin ifadəsinə aid edilə bilər. Digər

qarmaqlı elementlər isə qoç buynuzu kimi,

məşğul olduqları təsərrüfatın əksidir. Bundan

başqa, sarı rəngli yundan xalçanın baş və ətə

yində həyat ağacı təsvirləri də toxunmuşdur.

Mümkündür ki, bu xalça üzərində müəyyən

tayfanın damğaları da həndəsiləşdirilmiş şə

kildə toxunub və zaman keçdikcə özünü təsdiq

edərək klassikləşib.

Xalçanın xovu 1 sm, ilmə sıxlığı 35x55 sm-

dir. Təmir-bərpa işləri aparılmamışdır. Həmişə

divardan asıldığından, saxlanma vəziyyəti

əladır. Xovu, ərişi və arğacı yundur. Xalça

bədii, elmi və tarixi əhəmiyyət kəsb edir. Xalça

Azərbaycanda şəxsi kolleksiyada saxlanılır.