Page 172 - AZƏRBAYCAN XALÇALARI

170

Qubada cəhrə kəndli qadının əzəldən sadiq

yol yoldaşı olub, ömrü boyu onu müşayiət

edib. Qubada yaşayan əhalinin ip əyirilməsinə,

xalça toxunmasına olan münasibəti qeyri-adi

idi. Yerli təsəvvürlərə görə yunun iy və ya

cəhrə ilə əyirilməsi prosesi insanın qədərinin,

qismətinin özü tərəfindən əyirilməsi kimi yo-

zulurdu. Yəni yun əyirmə prosesində qadının

qəlbində yalnız xoş niyyət, yaxşı arzular ol-

malıdır. xalçanın toxunması prosesi də toxu-

cunun öz ömür dastanını, həyatını düyünlər,

toxuma vasitəsilə xalça üzərinə həkk edilməsi

kimi dəyərləndirilirdi.

Qubada bir qayda olaraq, qıza ilk cəhrə hələ

doqquz-on yaşında, ikinci cəhrə isə həddi-

büluğa çatarkən verilərdi. Beləliklə də, cəhrə

və hana onların ömrünün acılı-şirinli bütün

çağlarının şahidinə çevrilər, ona sirdaş olardı.

Quba qrupuna daxil olan klassik xalçalar

yığcam kompozisiyaları ilə seçilir. Burada to-

xunan bəzi uzunsov yolluqlar ritmik şəkildə

təkrarlanan səpmə elementlərlə bəzədilir. Qu-

ba xalçalarında olan naxış həlli müxtəlifdir.

Bu ecazkar naxışlar xalçaların emosional təsir

gücünü artırır. xalçalardakı bəzək elementləri

xalqımızın erkən dini-mifoloji və mistik təsəv-

vürlərini əks etdirir. Hər bir xalçanın öz bədii

quruluşu olduğu kimi, hər bir naxışın da öz

mənası və yozumu vardır. Bu məkanın canlı

təbiətini rənglərin və naxışların dili ilə özün-

də yaşadan xalçalarda şər qüvvələrdən qo-

runmaq, xeyir-bərəkət, müqəddəslik simvo-

lu olaraq toxunan rəmzi işarələr, “buynuz”,

“miqraz” (qayçı), tənək yarpaqları, çiçəklər,

“sacayağı”, dəvə, ikibaşlı, birbədənli, başı taclı

mifoloji quşlar, “əjdaha” kimi əfsanəvi obraz-

lar və s. incə ilmələrin dili ilə bəzən göllərin

əhatəsində, bəzən isə rapportlar şəklində tək-

rarlanaraq ahəngdarlıq yaradırlar.

Quba xalçalarında toxunan naxışlar bir qay-

da olaraq, həndəsi, eyni zamanda, ornamental

bədii üslubda icra edilirlər. İnanclar, ayinlər,

miflər, ən qədim yazılar, Tanrı, sokral dünya,

kainat haqqında fəlsəfi düşüncələr, ibadət, in-

sanların yaşam tərzi – budur həndəsi naxış-

ların simvolik anlamından xəbər verən. Bu

gün Quba xalçalarında qan yaddaşından irəli

gələrək toxunan qədim Orxon-Yenisey yazıla-

rının izləri özünü göstərir. Qubanın “Qımıl”,

“Qonaqkənd”, “Sırt Çiçi” və s. xovlu xalçala-

rında, əsasən, haşiyə zolaqlarında tez-tez rast

gəlinən çarpaz “x” formalı həndəsi elementlər

qədim türk əlifbasında “Di” səsini ifadə edir.

Tarix boyu təkmilləşərək günümüzədək gəlib

çatmışbunaxışlar artıqxalqımızınözünüifadəsi

simvoluna çevrilmişdir.

Üçbucaq, romb, svastika (xaç), dolanbac

(ziqzaq), səkkizbucaqlı ulduz kimi həndəsi

naxışlar Quba xalçalarında ənənəvi olaraq,

nəsildən-nəslə, keçərək damğalar şəklində ge-

niş yayılmışdır.

Quba xalçalarını bəzəyən çoxsaylı naxışlar

içərisində qadın, uşaq və kişi obrazlarına rast

gəlmək mümkündür. Bu motivlər xalçada yal-

nız köməkçi element olaraq, daraqla yun dara-

yan və ya körpəsi ilə əl-ələ tutmuş qadın, ya-

xud ailə üzvlərinin tam birgə qrupu kimi vahid

süjet şəklində toxunurlar.

Xalça. Fraqment. Yun. Xovlu. XIX əsr.

Quba qrupu. Azərbaycan.