Page 142 - AZƏRBAYCAN XALÇALARI

140

xalçası, kiçik səkkizbucaqlısı olan 2 iri türk xalısı

və 4 ədəd böyük döşəmə xalısının adı qeyd olu-

nur. Təhsin Özün verdiyi məlumata görə, ipək

xalçalar saray kataloqlarında ilk dəfə 1504-cü

ildə yer almışdır. Maksimilianın qızı şahzadə

Marqaretin varidatını əks etdirən, 1524-cü ildə

tərtib edilmiş inventar siyahısında ipək türk xal-

çasından bəhs edilir. İngiltərə kralı V Ceymsin

1534-cü il tarixli kataloqunda da bir ədəd ipək

türk xalçasının adı çəkilir. Almaniya imperato-

ru V Karl İstanbula ezam etdiyi casusu Mane-

tiusa 1549-cu ildə pul aparan xəbərçisinə ora-

dan qayıdarkən ona 10 ədəd gözəl türk xalçası

gətirməyi tapşırmış və bunlardan ikisinin, ya-

xud üçünün ipək xalılar olmasını şərt kimi qoy-

muşdur.

Daha iki mənbə: 1432-ci ildə fransız səyyahı

Bertandor de la Brokyer “Səlib ölkələrinə

səyahət” (“Voyage d`Outremer”) adlı əsərində

yazırdı:

“Bu dağı aşdıqdan sonra axırında bir göl

yerləşən böyük ovalığa girdim (İznik gölü). Türk

xalçalarının necə toxunduğunu ilk dəfə burada

gördüm”.

Bu parçadan iki nəticə çıxarmaq mümkündür:

1. De la Brokyer hələ vətənində olarkən türk

xalçalarının şöhrətindən xəbərdar idi və bunla-

rın necə toxunması ilə maraqlanırdı.

2. BugünOrhanQazi vəGemlikməntəqələrinin

yerləşdiyi ərazilərdə XV əsrin əvvəllərində xalça

emal edilirmiş. Bu, 1436-cı ildə Uzun Həsənin

sarayında qonaq ikən gördüklərini təsvir edən

Josefa de Barbaronun memuarlarını xatırladır.

Josefa de Barbaro öz xatirələrində yazırdı ki, İran

xalçaları və ya Qahirədəki xalçalarla Bursa xalça-

ları arasındakı fərq ingilis yunundan hazırlanan

paltarla Sankt-Mateus yunundan hazırlanmış

paltar arasındakı fərq qədər böyükdür. Sankt-

Mateus sənaye yunları barədə məlumatımız

olmadığına görə bu bənzətmə bizim işimizə

yaramaz. Çox güman ki, bu bənzətmə Uzun

Həsənin sarayındakı İran xalçalarının üstünlü-

yünü göstərmək üçündür. Bizcə, burada vacib

məqam italiyalı diplomatın o vaxt hələ Məmlük

hökmdarlarının hakimiyyəti altında olan Qahirə

xalçaları ilə bərabər ikinci qrupun mövcudlu-

ğundan xəbərdar olmasıdır. Bu isə Bursa xalça-

larıdır.

Yazılı qaynaqlardan təsadüfi üsulla etdiyimiz

bu kiçik seçmə mövcud olan xalçaları və ya on-

ların tablolarda çəkilmiş təsvirlərini təsdiqləyir,

hərçənd Bursa xalçaları və ya ipək xalçalar

məsələsini də ortaya qoyur. Hər halda, Qərb

arxivlərindən yeni materiallar tapmaqmümkün-

dür. Yuxarıda xatırlanan qeydlər əsas etibarilə

Vyana, Paris və Londondakı arxivlərdən götü-

rülmüşdür.

Amma bunu da nəzərə almaq lazımdır ki, Şərq

arxivlərində əldə edilə biləcək məlumat çox az

olacaq. Ən əhəmiyyətli tədqiqat materialları

türk arxivlərindədir. Beləliklə, XV əsr türk xalça-

ları mövzusunda kiçik tədqiqatımız elə başlan-

ğıcdakı nəzər nöqtəmizlə də başa çatacaqdır. Bu

mövzuda üzə çıxardığımız bütün məsələlərin

açarı türklərin əlindədir.

Şəkil 67