Page 141 - AZƏRBAYCAN XALÇALARI

139

əks olunmuş xal-

çalardır. Bu qrup,

“əjdaha təsvirli xal-

çalar” adlandırılan

Qafqaz xalçalarında

daha dəyişik, daha

çox üslublaşdırıl-

mış bir formada ya-

şamaqdadır. Həmin

Qafqaz xalçalarında

bizə heyvan təsvirli

Anadolu xalçaların-

dan tanış olan baş-

qa motivlərə də rast

gəlmək olar. Məsələn, bir ağac üzərində iki quş,

dördayaqlı heyvan cütləri, tək quş təsvirləri.

Şübhəsiz, bu şəkillər heyvan təsvirli Anadolu

xalçalarından əxz edilmişdir. Hətta deyə bilərik

ki, Qafqazda bu motivlərdən istifadə edilməsi,

Anadoluda onlardan imtina edilməsindən son-

ra başlanmışdır. Çox güman ki, bu yerdəyişmə

XV əsrin ikinci yarısında baş vermişdir. Bu da

əjdaha təsvirli xalçalar tipinin həmin dövrdə

toxunduğunu göstərir. Bu xalçalardakı romb

şəkilləri tablolarda rast gəldiyimiz romb naxış-

larına çox oxşardır (şəkil 55).

Dövrümüzə gəlib çıxan əjdaha təsvirli xalçalar

arasında ilk dövrə aid olan nümunələrin olub-

olmadığını demək o qədər də asan deyil. Bunla-

rın çoxu XVII əsrdə toxunmuşdur. Yalnız Berlin

muzeyinin İslam əsərləri şöbəsində saxlanılan,

son müharibədə tələf olan məşhur xalça

11

kimi

çox zəngin naxışlardan ibarət olan nümunələrin

16-cı əsrin əvvəllərində toxunduğunu güman

etmək olar.

Sözümüzü yekunlaşdırmazdan əvvəl qay-

naqların verdiyi məlumatlara qısa bir nəzər sa-

laq. İngilis kralı Eduard və İspaniya şahzadəsi

Elyanora von Kastilenin 1255-ci ildə baş tutan

toyunda sadəcə pəncərədən asılmayan, yerə də

sərilən, eyni zamanda londonluların qəzəbinə

səbəb olan xalçalar ispan xalçaları olmalıdır.

Amma 1318-ci ildə Fransa Kralı X Lüdoviqin

dul qalmış həyat yoldaşı Macarıstan kraliça-

sı Klementiyanın varidatında olan və hansısa

dəniz yolu ilə gətirildiyi xatırlanan xalçaların

türk xalçaları olması mümkündür. Tarixi qay-

naqlarda Roma Papası XXII İohanın (ölüm tarixi

- 1334) kiçik ölçülü (uzunluqları 3 metrdən də

az) olmalarına baxmayraq, çox bahalı türk xal-

çalarına olan həvəsindən də şikayətlər yer alır.

Onun xələfi XXII Benediktin (ölüm tarixi - 1343)

çox güman ki, Anadoluda toxunmuş, üzərində

yaşıl tutuquşu (şəkil 20) və ağ qu quşu təsviri

verilmiş xalçaları, Şimali Afrikadan gətirilmiş

həndəsi naxışlı xalçaları olmuşdur. 1377-ci ildə

Qaraman sultanlarından biri Birinci Sultan Mu-

rada dörd cüt böyük, beş cüt də kiçik ölçülü

Qaraman xovlu xalçası göndərmişdi. V. Şarlın

1380-ci ildəki varidatında olan xovlu xalçala-

rın sayı 143-dən az deyildi. Bunların mənşəyi

haqda heç bir qeyd yoxdur. Amma çoxunun

Türkiyədən gətirilmiş olması ağlabatandır. Lüd-

viq fon Orleansın 1398-ci ildə Türkiyədən aldığı

12 xalçadan bəhs etmişdik, eyni zamanda 1416-

cı ildə Berri hersoqunun varidatında da 2 türk

xalçasının olmasını qeyd etmişdik. 1426-cı ildə

Provansda Bo qəsrində saxlanılan 64 nömrəli

eksponatdan – divardan asılmış, amma yerə

döşənmək üçün toxunmuş xalçadan da söz

açılır. Ladislav Postum (Ladislaus Postumus)

1455-ci ildə imperator Frederikə yazdığı şikayət

məktubunda öz qəsrindəki bütün əşyaların, o

cümlədən qədim və müasir naxışlarla bəzənmiş

çox gözəl türk xalçalarının oğurlandığını bildi-

rirdi. 1459-cu ildə Uzun Həsənin İstanbuldakı

bir elçisi 60 ildən qalma yəhərlər, xalçalar və

çalmaların verilməsi ilə bağlı xəbərdarlıq edir-

di. 1470-ci ildə Fransada nəşr edilmiş adsız bir

kataloqda müxtəlif formada və ölçüdə olan 13

türk xovlu xalçasının adı sadalanır. 1498-ci ildə

Savoyya hersoqunun və Breton hersoginyası

Annanın kataloqlarında bir türk xalçasının adı

çəkilir. Şarlot d’Albrenin 1514-cü ildəki varida-

tını əks etdirən siyahı daha zəngin məlumatlar

verir. Bu siyahıda 427-434-cü nömrələr altında

hər birində tünd rəngli iki səkkizbucaqlı təsvir

edilmiş 2 türk xalçası, üzərində səkkizbucaqlı

təsviri olmayan daha 2 türk xalçası, hərəsində

iki ədəd səkkizbucaqlı şəkli olan 3 türk xalça-

sı, hərəsində beş səkkizbucaqlı olan 5 ədəd türk

Şəkil 65

Şəkil 66