Page 8 - Azərbaycan xalçaları

6
Şirvan adının meydana gəlməsi və etimologiyası haqqında. Nəzərdən keçirilən əra­
zinin Şirvan adını almasını, onun tarixində xüsusi hadisə kimi ayırmaq olar. La­
kin bunun kon­kret olaraq nə vaxt baş verdiyini dəqiq müəyyən etmək çətindir.
Belə güman edilir ki, bu, Sasanilər dövrü ilə bağlıdır (Sasanilərdən əvvəl mövcud
olması haqqında da fikirlər var­dır).
Sasanilər dövlətinin əsası Ərdəşir Sasan (224 – 241) tərəfindən qoyulmuşdur.
S. Aşurbəyli İbn Xordadbehin (IX əsr) Ərdəşirin vilayət hakiminə bəxş etdiyi
şi­riyanşah (variantı şiran) titulunu göstərdiyini qeyd edir. Şirvan yer adına bir
sı­ra yerlərdə də (Türkiyə, Şimali İraq və b.) rast gəlmək mümkündür. Bu adın
eti­mologiyası haqqında vahid fikir yoxdur. Bu barədəki mülahizələr ümu­mi­
ləşdirildikdən sonra “Azərbaycan toponimləri” ensiklopedik lüğətində qeyd edi­
lir ki, “Şirvan toponimi şir, yaxud şar (toponimik mənbələrdə Şarvan, Şaran va­
riantı da var) tayfasının adı ilə bağlıdır; van komponenti isə məskən mənasını bil­
dirən sonluqdur. Toponimin “şirlər məskəni, şirlər diyarı” kimi yozulması və ya
Sasani hökmdarı Ənuşirəvanın adı ilə əlaqələndirilməsi xalq etimologiyasıdır”.
Sasani dövrü. İkinci Sasani hökmdarı Şapurun dövründə (241 – 272) Albaniya, o
cüm­lədən Şirvan ərazisi də bu dövlətin nüfuz dairəsinə daxil edilmişdir. Sasanilər
Atro­pa­tenadan fərqli olaraq, Albaniyada çar hakimiyyətini ləğv etmədilər. Bunun
əsas sə­bəblərindən biri Şirvanın hərbi-strateji əhəmiyyəti ilə bağlı idi. Şirvanın
ərazisində türk tayfalarından (xəzərlər, sabirlər və b.) ibarət geniş əhali kütləsi
var idi.
Sasanilər şimaldan hücumların qarşısının alınmasında yerli hakimlərə mü­hüm
önəm verirdilər. Bununla birgə, Şirvanda müdafiə istehkamlarının yaradılma­sı­
na da xüsusi diqqət yetirilirdi. Sasanilər Beşbarmaq, Gilgilçay və Dərbənd qa­
lasından ibarət müdafiə sistemi tikmişdilər. Bu müdafiə sistemində Çıraqqala (V
– VI əsrlər) mühüm yer tuturdu.
“Toponimin “şirlər
məskəni, şirlər diyarı”
kimi yozulması və
ya Sasani hökmdarı
Ənuşirəvanın adı ilə
əlaqələndirilməsi xalq
etimologiyasıdır”.
Gülüstan qalası. Şamaxı. XIII əsr.
Gülüstan qalası. Saxsı qab. Şamaxı.