Page 66 - AZƏRBAYCAN XALÇALARI

64

məziyyətləri bildirən nəbati motivlər, svastika, qarmaqlı romblar,

dördbucaqlar, göllər, kətəbələr, mifoloji quşlar, nəzərlik asmalar, islam

dini ilə bağlı – qəndil, gülabdan, daraq, aftafa-ləyən, təsbeh, möhür

təsvirləri və digər naxışlar üstünlük təşkil edir. Bu xalçalarda zərif üslubda

toxunan göllərlə birgə, müxtəlif çalarlı harmonik rənglər, orta əsr miniatür

sənətindən bəhrələnmiş süjetlər, çoxsaylı mehrab təsvirləri də əks olunur.

Hər naxışın, hər ornamentin öz açması var. Bədii məzmunundan asılı

olmayaraq bu naxışların hər biri bolluq, artım, paklıq, əbədi həyat və

kosmoqonik təsəvvürlərlə bağlı olub, xalqın qan yaddaşından süzülərək

xalçalarda əks olunub. Bu elementlərin hər biri sahibinə uğur gətirmiş,

onu bəd ruhlardan, mənfi enerjidən və nəzərdən qorumuşdur.

Şirvan qrupunda geniş yayılmış, ibadət üçün nəzərdə tutulan

“Namazlıq” xalçalara xas olan elementlərin təsvirlərindən, əsasən, “Sor-

Sor”, “Qabıstan”, “Mərəzə”, “Bicov”, “Salyan”, “Qəbələ” çeşnilərində,

eləcə də “sütunlu” və başqa sərbəst kompozisiyalarda istifadə olunur.

“Namazlıq” xalçaları da bir neçə ənənəvi bədii quruluşdan ibarətdir.

Süjetli “Ovçuluq” kompozisiyaları, heyvan və quş təsvirləri Azər

baycanın dekorativ-tətbiqi sənətində sevilən ən sabit mövzu olaraq əsl

xalq ənənəsi traktovkasına malikdir. Kompozisiyanın sadəliyi, aydınlığı,

realist obrazda təsvir forması “Ovçuluq” xalçasına monumentallıq və

əzəmətlilik verir.

Şirvan xalçaları dünya xalçaları arasında öz əntiqliyi ilə şöhrət

qazanmışdır. Bu qrupa 22-dən çox xalça çeşnisi daxildir. Şirvan xalçaları

digər qruplardan insan, heyvan, məişət əşyaları təsvirlərinin çoxluğuna

görə fərqlənir. VII əsrdə yaşamış məşhur ərəb tarixçisi Məhəmməd Təbəri

Şirvanda yüksək keyfiyyətli xalçalar toxunduğu barədə məlumat verir.

XII - XIII əsrlərdə Şirvanda toxunmuş xalça nümunələri hal-hazırda

Türkiyənin “Türk və İslam əsərləri muzeyi”ndə saxlanılır.

İntibah dövrü Avropa rəssamları öz əsərlərində digər Azərbaycan

xalçaları ilə yanaşı Şirvan xalçalarına da müraciət etmişlər ki, bu da Şirvan

xalçalarının yüksək bədii dəyərə malik olmasını göstərməklə yanaşı, həm

də Şamaxı ilə Avropa ölkələri arasında ticarət əlaqələrinin mövcudlu

ğunu təsdiqləyir. Şamaxıda istehsal olunan ipək xalçalar Şərqdə ipək

xalça istehsalının mərkəzi sayılan Təbriz və Kaşan xalçaları ilə müqayisə

olunurdu. XVII əsrin birinci yarısında Şirvanda toxunmuş “Şamaxı”

xalçası isə Nyu-York şəhərinin “Metropoliten” muzeyində saxlanılır.

Şamaxıda həyatını xalçaçılığa həsr edib, saçlarını xana önündə

ağardan xalçaçı qadınlar var. İlk olaraq yolumuzu Məlhəm kəndindən

salırıq. O Məlhəm kəndindən ki, saysız-hesabsız elm adamları,

alimlər, Xaqani, Nəsimi kimi böyük şairlər yetişdirib. Məlhəm kəndi

hal-hazırda Azərbaycanın ən qədim kəndlərindən biri hesab olunur.

Burada mədrəsələr, məscidlər və elm ocaqları həddindən artıq çoxdur.

Hələ Şirvanşahlar dövründə paytaxt Şamaxının ən böyük elm mərkəzi

olan Məlhəm kəndindəki məscidlər, elm ocaqları yerlə yeksan olsa da,

onların qalıqlarına hələ də rast gəlmək mümkündür. XI əsrdə Əfzələddin

Xaqaninin əmisi Ömər ibn Kafiəddin Osmanoğlu tərəfindən bu kənddə

“Mədrəseyi-tibb” adlanan tibb mərkəzi açılmışdır.

Məlhəm kəndi hələ də öz köhnə ata-baba adət-ənənələrini qoruyub

saxlayan az saylı kəndlərimizdən biridir. Hətta kəndin qədim adət-

ənənələrindən biri olan toy mərasimi “Bəyin oğurlanması” filmində öz

əksini tapmışdır. Bu yazıda isə biz sizə kəndin xalça mədəniyyətindən

söhbət açacağıq.