Стр. 144 - Azərbaycan xalçaları

142

gəlirsən ki, bütün qədimlik əlamətlərini

özündə daşıyır, lakin üstündəki tarix 1890

və 1910-cu illər arası bir dövrü göstərir. Erd-

man özünün “Yeddi yüz il”-ində çox gözəl

rənglərə və dizayna malik bir Qazax namaz-

lıq xalçasını işıqlandırmaqla bu məsələyə to-

xunur. Bu xalçanın üstündə 1913-cü il tarixi

göstərilib – “Yazısı olmasaydı, bu xalçaya bir

neçə on il daha çox yaş verilərdi.”

"Qasımuşağı" adlanan növlər kimi

müəyyən qruplarda ən qədim tarixə ma-

lik nümunələrlə (1860-ci illərin sonu) 1910-

1920-ci illərə məxsus nümunələr arasın-

da keyfiyyət, demək olar ki, dəyişməyib;

Yalnız üstündə 1920 və 1930-cu illər qeyd

edilmiş nümunələrin rəng, kompozisiya

və toxunuşunda həqiqətən nəzərə çarpan

pisləşmə hiss edirik. Yanlış tarix qoymağın

mümkünlüyündən əlavə, Ərəb rəqəmləri

ilə ifadə olunmuş tarixləri oxuyarkən və

transkripsiyasını verərkən bir neçə digər

məqamları yadda saxlamaq lazımdır. Birin-

cisi odur ki, tarixlər çox vaxt güzgü təsviri

ilə yazılır və 1311 tarixi 1131-ə çevrilir (çox

zaman tarix düzgün güzgü təsviri ilə deyil,

sadəcə səhv yolla yazılır). Bəzi hallarda sıfır

atılır və 1310 olur 131. Sıfır tarixin ortasın-

da gələndə bu daha çaşdırıcı olur – belə ol-

duqda 129 ya 1209, ya da 1290 ola bilər (məs.

eramızın 1794-cü ili və ya 1873-cü ili); Sıfır

atılmayıbsa, çox zaman dairə və romb for-

masında deyil, nöqtə kimi ifadə edilir.

Qeyd etmək lazımdır ki, bəzən miladi

təqvimində tarix şərq ərəb rəqəmləri ilə

göstərilir. Üstündə tarixin yanlış (fiqurlar,

ərəb yazıları - soldan sağa, fərqli hərflər –

sağdan sola) yollarla yazıldığı xalçaların

çox vaxt qədim xalçaların surəti olduğu və

dizaynın köhnə əsərlərin arxasından köçü-

rüldüyü güman edilir. Burda bəzi həqiqətlər

ola bilər, amma bunlar hələ də sübut olun-

mamış şəkildə qalır.

İslam təqvimi Hicri tarixi ilə 1-ci ildən

başlanır; bu, eramızın 622-ci il 16 iyul

Məhəmməd

Peyğəmbərin

Məkkədən

Mədinəyə ziyarətinin başlanğıcını göstərir.

Bundan əlavə, Məhəmməd ili miladi ilinə

nisbətən cüzi şəkildə qısadır və bu, 33.7

ildən bir “bir gün” deməkdir. İslam tarixini

cəld və təxmini çevirmək üçün 583 əlavə et;

Dəqiq metod üçün isə İslam tarixini 33.7-yə

böl, nəticələri çıx və sonra 622 əlavə et...

struktur

Qafqaz xovlu xalçalarının çoxunun əriş və

arğaçı simmetrik ilmə (həm də Türk və ya

Gördəst ilməsi adlanır) ilə toxunur, xovu

yun olur. Çox az – əslində Keyr kolleksi-

yasından yuxarıda haqqında danışılan yal-

nız iki xalça asimmetrik (İran, ya da Senna)

ilməyə malikdir və yalnız iki xalçanın xovu

ipəkdəndir.

Əhəmiyyətli sayda Qafqaz xalçalar ya

pambıq, ya da yarı pambıq əsasa malikdir və

spesifik növlü bir neçə xalça, məsələn “Qal-

xan” qrupu tamamilə və ya yarıipək əsas

üstündə toxunan yun xovlara malikdir. Qaf-

qaz xalçalarının çoxunun konstruksiyasında

arğacın növbələşən ərişlərin üzərindən bərk

dartılması nəticəsində əmələ gələn sıxılmış

əriş var; hər ilmə sırasının arasında bir, ya

iki arğac olur (arğac “zoğları”). Qazax xalça-

ları müstəsnadır; onların bütün ərişləri eyni

səviyyədə dartılıb və ona görə də bir hamar-

lıqda olurlar; həm də çox arğaclıdırlar.

Müxtəlif növ və qrupların müzakirəsi za-

manı biz tez-tez ‘Z2S`; ‘Z3S’ kimi ifadələrə

müraciət edəcəyik. Təkqat sapların hazırlan-

masında yun saat əqrəbinə əks istiqamətdə

əyrilir; ona daha çox elastiklik vermək üçün

sonra iki və daha çox ip telləri saat əqrəbi

istiqamətində onunla birgə burulur. Belə ki,

“S” və “Z” toxuculuq strukturu lüğətində

adətən saat əqrəbi istiqamətində və saat

əqrəbinə əks istiqamətdə ifadələrin əvəzinə

işlənir. XV əsrə məxsus Misir Məmlük xal-

çaları, sonrakı Qahirə saray xalçaları və XIX

əsr müəyyən Türk ipək xalçaları istisna ol-

maqla, Şərq xalçalarında istifadə edilən bü-

tün yun və ipək bu yolla konstruksiya edilir.

Ona görə də “Z2S” o mənanı verir ki,

bütöv xalçanı və ya onun bir hissəsini ya-

ratmaq üçün istifadə edilən yunun isteh-

sal prosesində iki tək ip saat əqrəbinin

əks istiqamətində əyrilir və saat əqrəbi