Стр. 139 - Azərbaycan xalçaları

137

qədim nümunələri XVIII əsrə aid edi-

lir. Bu qruplardan ikisi – Harşəng və

Əfşan adlanan xalçalar “ŞahAbbas”, ya

da “Herat” xalçaları ilə əlaqələndirilə

bilər. Bu xalçalar təkcə şərqi İran-

da deyil, şimal-qərbi İranda, başqa

sözlə XVIII əsrədək İrana daxil olan

Azərbaycan və Qarabağ ərazilərində

kürdlər və başqaları tərəfindən isteh-

sal olunub. Həm də müxtəlif formalı

nəhəng palmet kompozisiyası ilə to-

xunmuş, nəhəng “lansoleyt” yarpaqla-

rı ilə haşiyələnmiş, İran “vaza” motivli

xalçalarının əyalət versiyası olduğu ay-

dın görünən bir neçə xalça günümüzə

gəlib çıxıb.

Bundan əlavə, Ellis tərəfindən isti-

nad edilən qruplar var ki, bura “Tənək

yarpaqlı palmetli xalçalar” və “Günəş

partlayışı” xalçaları, dörd əyilən zolaq

əlavələri (kiçik zolaqlar) olan böyük al-

tıbucaqlı və ya rombşəkilli medalyon-

lu Quba xalçaları adlanan nümunələr,

və böyük heraldik lotos palmetlərin

təkrarlanan cərgələri olan “Qalxan”

qrupu daxildir.

Həm də bəzi “qəribəliklər” var. Bura

yuxarıda bəhs edilən heyvan motiv-

li və ovçu xalçaları daxildir və onlar

Səfəvi “Portuqaliya” xalçalarının Qaf-

qaz interpretasiyası kimi ortaya çıxır

və Şürmanın kitabındakı təsvirdən

sonra məşhurlaşan və 1977-ci ildə

13

Londonda keçirilən hərracda Qüds (Je-

rusalem) Meyer Fondu tərəfindən alı-

nan bu xalçanın nadir “ağaclı” xalçası

olduğu meydana çıxır.

Bu qrupların bir çoxuXIX əsr boyunca

və XX əsr də daxil olmaqla yaradılmaq-

da davam etdi. Kompozisiyalara mexa-

niki baxış isə artmaqda idi. Məsələn n.

308, 310, 311 və 312 kimi təkrar istehsal

edilən xalçaların hamısı (n. 308-in is-

tisna olması mümkündür. Bu nümunə

XIX əsrin birinci yarısına və ya, bəlkə

də, XVIII əsrin sonuna aid edilə bilər)

XIX əsrin sonuna və ya daha sonrakı

dövrə aiddir. Əlavə etmək lazımdır ki,

sonralar istehsal edilmiş bu əsərlərin

hamısı alimlərin çoxu tərəfindən Qu-

baya (şimal-şərqi Qafqaz) aid edilir.

Bu da onu göstərir ki, bundan əvvəl is-

tehsal edilmiş və XVIII əsrin sonu, XIX

əsrin əvvəllərinə aid edilən nümunələr

də burda toxunmuş ola bilər. Bununla

belə, Çarlz Qrant Ellisin ifadə etdiyi

kimi, 4 əyri zolağı olan altıbucaqlı və

rombşəkilli medalyonlu xalçalar bazar-

da Quba xalçaları kimi tanınsa da, tam

ehtimalla Qarabağın Şuşa ərazisinə

Xalça. Yun. Xovlu.

315x160. XIX əsrin

sonları. Kitabda (s.130)

Yerevan adı ilə verilib.

Əslində Şirvan qrupu-

na (Azərbaycan) aiddir.

13

‘Portuguese’ tipli iki nümunə Ellis-də işıqlandırılıb, op. cit., plates 31(Metropoliten Museyi) və 32

(Toxuculuq Museyi). Nadir “ağac” xalçası Ulrik Şurmann tərəfindən nəşr edilib,Caucasian Rugs, Bas-

ingstoke, 1974, no. 2. Sonra o, London bazarına çıxarıldı, Lefevre və partnyorları tərəfindən hərracda

satıldı. 20 May 1977, lot 4. Jin Lefevr tərəfindən, op. cit., pp. 28-29 və Riçard Etinqhausen tərəfindən nəşr

edilmişdir, Ancient Carpets from the Collection of the L.A. Mayer Memorial İnstitute for Islamic Art,

Jerusalem, 1977, no. 10.