43
«айпара», «тикяш», «испиряй» вя с. даща мяшщурдур.” {1, 19}.
Эюрцндцйц кими, «шах» адлы кялаьайы нахышы мютяризя
дахилиндя «бюйцк бута», «бута» ися «кичик бута» кими
мяналандырылмышдыр. Бу ися билаваситя дя олса, бутанын аьаъла
(шахла) – будагла баьлы сюз олдуьуна бир ишарядир.
Бута верилян эянъя бута ешг бадяси ичирилмякля верилир ки,
бурадакы бута вя бадя сюзляри фонетик бахымдан бир-бириля
щямащянэ сяслянмякля дя бир-бирляриня кечид функсийасыны
йериня йетирирляр. Йяни буталы ашиг ешг бадяси ичмиш эянъдир.
Ешг бадясини нуш едян кяс артыг буталы сайылыр. Бадя сюзцнцн
кюкцндяки бад сюзц дя архаик мянасы арха, дайаг (кюмяк,
пянащ) демякдир ки, мцасир Азярбайъан дилиндя демяк
олар, ишлянмир. «Тяндирин бады» ифадяси шяклиндя бязи гядим
реэионларымызда бу ифадя сон вахтлараъан галмагда-
ишлянмякдя иди. Бяли, бад сюзц Азярбайъан дилиндя арха,
кюмяк, щяйан, дайаг демякдир - (фарсъа кцляк мянасы верян
бад сюзцнцн защири охшайышдан башга бурайа щеч бир дяхли
йохдур), неъя ки, арвад сюзц ар-яр вя вад (бад) сюзляримизин
компонентиндян ибарят олуб, ярин бады (архасы, дайаьы,
кюмяйи) демякдир, еляъя дя яксиня, яр арвада щавадардыр,
(ярябъядяки оурят-юврят сюзц дя азярбайъанъадакы арвад
сюзцнцн фонетик охшарыдыр), щямчинин бадя ичмиш эянъляр дя
бир-бирляриня севэили (вящйля нишанлы, адахлы) кими баддырлар
(дайагдырлар) – бир-бирляринин бута дайаьыдырлар – бир-
бирляринин бадя васитясиля бута алмыш бутаьы – будаьы, голу-
ганады, дайаьыдырлар.
Бутанын защири эюрцнцшъя бутаьа-будаьа (даща доьрусу,
аьаъ йарпаьына) бянзямясиндян ялавя, тядгигатчылар щям
дя бутанын одла баьлылыьына даща чох юням верирляр. Еля
бурадаъа бир мягамы да хатырлатмаг йериня дцшярди ки,
тцркдилли халгларын, о ъцмлядян Азярбайъан халгынын аьаъа-
биткийя тапынма инамлары иля баьлы диэяр халглар арасында
охшарлыглардан данышаркян, Миряли Сейидов мараглы бир
мягама тохунур ки, «Яски мисирлиляр дя каинатын, щяйатын
йаранмасыны битки аьаъ иля ялагяляндирирляр. Онларын
мифоложисиня эюря, Эцняш аллащы лотос адлы биткидян
йаранмышдыр» {2,31}.
Бу мцстявидян йанашыланда – Эцняш Аллащынын – одун
лотос биткисиндян йаранмасы кими мифоложи дцшцнъя фактына
юням вердикдя, беля нятиъя дя чыхыр ки, онда еля бута да
бутаьы-аьаъы (аьаъын яламяти олан йарпаьы) ишарялямякля
йанашы, щабеля Эцняшин – аловун, шцанын да мянбяйи
олдуьуну юзлцйцндя символлашдырыр. Бу мянада йухарыда
юням вердийимiz бутанын йарпагла – аьаъ будаьы иля
баьлылыьы мясяляси еля онун илкин версийасыдыр ки, бутанын
сонрадан оду вя башга кейфиййятляри дя юзцндя символизя
елямяси мясяляляри юз башланьыъыны мящз бу фактордан
эютцрцр.
Бута о гядяр мцряккяб, чохшахяли компонентляри
юзлцйцндя символлашдырыр ки, онун бир тяряфиндян
данышыланда, о бири тяряфи галыр. Она эюря дя бута идейасына,
бута орнаментиня тяфсилатына гядяр вармаг цчцн онун
Zili. Yun. Xovsuz. 185x137. 1996-cı il.
Bakı qrupu. Azərbaycan.
Xalça. “Fatmayı”. Yun. Xovlu. 400x230.
XIX əsrin əvvəli. Bakı qrupu. Azərbaycan.
1...,35,36,37,38,39,40,41,42,43,44 46,47,48,49,50,51,52,53,54,55,...148