38
Садяъя олараг бу аддяйишкянлийи (образларын биринин
диэярини явяз елямяси) заманбазаман бир сюзцн,
йа адын халгын лексиконунда юз ишляклик дяряъясини
артырыб-азалтмасы иля баьлы олмушдур. Беля ки, бязи
дастанчыларын Ялинин дя Хызыр олдуьуну демяляриндя
бир мяъази – бядии щягигят вар – йяни функсийанын
ейни ъцр иъра олунмасы бахымындан бу образлар
бири диэяринин ейнидирляр. Йохса ки, сюзцн мцстягим
мянасында бу дейим юзцнц доьрултмаз. Чцнки бу
дастанларда Хызыр, йа Яли образлары конкрет сималары
йох, бядии образлары якс етдирмякля бир мяърада
бирляшиб-ейниляширляр: онлар щамысы хяйали дярвиш
образынын, йахуд мцъярряд – эюзля эюрцнмяз олан
щатиф – гаибдян эялян сяс сащибинин Хызыра, йахуд
Ялийя трансформасийа олунмуш вариантларыдырлар. Бах
бу кейфиййят дя бутавермя мярасиминдя нювбяти
бир цмумиляшдириъи амилдир. Бундан башга, дастан
дилиля десяк, «Йусифи Зцлейхайа йетирян бадялярдян
олан» ешг ъамыны ашигляря «эюз еви юртцлц, кюнцл
еви ачыг олан» вахтларда ичирдирляр ки, бурада да эюз
евинин – ъисманиййяти ифадя едян эюзцн йумулу
– гапалы олдуьу заман мясяляси диггятя чякилир.
Ейни заманда кюнцл евинин ачыг олмасы ися ону
билдирир ки, кюнцл рущаниййят аляминин ифадячисидир;
йяни ашиги бу дцнйайа баьлайан ъисминин эюзц бу
дцнйадан тяърид олунуб юртцлц олдуьу вя рущлара
хас олан кюнцл гапысынын ачыг олдуьу заманда – о
дцнйа иля бу дцнйа яламятляринин бута алан эянъдя
говушуг олдуьу хаотик мягамда ашигя ешг бадяси
нуш етдирилир. Беляъя, ешг бадясини нуш едян ашигин
синяси дямирчи кцряси кими йаныр вя «Аьа дярвиш,
йандым, ялаъ ет» дейя фяьан едир. Беляъя, бир нечя
эцн кечир, аьзындан-бурнундан кюпцк эялян ашигин
дярдиндян баш ача билмяйиб «илан вуруб», «гурбаьа
дишляйиб», «ъин вуруб», «вурьун вуруб» вя с. кими
йанлыш йеря йозурлар. Ялбяття ки, хаотик алямдя верэи
алмыш эянъи – ашигин сиррини бу дцнйа адамлары
бирдян-биря анлайыб дярк едя билмяздиляр. Она эюря
дя тясадцфи дейилдир ки, гяфлят уйьусундан ойанан
щагг ашиги истяр-истямяз: «Дярдими дилля десям, дилим
йанар, мяня бир саз верин», йахуд: «Мяня бир башы
чюмчя, бир башы нимчя верин» дейяряк, вязиййятлярини
ачыб данышырлар. Юзц дя чох вахт сазбянд дцканынын
бир тяряфиндя атылыб галмыш щеч кясин чала билмяйяъяйи
гейри-ади сазы истяйиб, щямин сазы чалмагла щям дя
бутасыны бу йолла хябярдар едир. Дастанларымызда
дейилдийи кими, «индийядяк ялиндян щеч бир иш
эялмяйян Гурбани бутанын эцъц иля ашиг, бадянин
эцъц иля ашыг олур».
Йухуда фювгялтябии гцввяляр тяряфиндян бута
алан ашиглярин айыларкян аьыз-бурунларындан кюпцк
эялмяси факты да цстцндян сцкутла кечиляси мясяля
дейил. Беля ки, Язрайылла эцляшян аьыр хястялярдя дя
юлцмгабаьы бу сайаг щалларын баш веря билмяси
1.
2.
1...,30,31,32,33,34,35,36,37,38,39 41,42,43,44,45,46,47,48,49,50,...148