40
эюря дя «бутанын эцъц иля ашиг олан» гящряман
она ичирдилян ешг бадясинин щесабына да ашыглыг
мяртябясиня йетишир. Мящз бу сещрин эцъц иля дя щяр
кясин чала билмядийи сазы дилляндирмяк дя щямин
буталы ашигя илащи рцсхят кими щяваля олунур. Еля
бута верилмиш эянъя щагг ашиги адынын верилмяси дя
она щагг-тяала тяряфиндян мцгяддяс кимсянялярин
васитячилийи иля гейри-ади кейфиййятлярин бяхш
олундуьуна бир дялил–сцбутдур, чцнки бута верэиси
щяр адама нясиб олмур...
***
Butalardan bяhs edilяrkяn bяzяn «кцсцлц бута»
кими бир ифадя ишлядиlir. Bununla яlaqяdar olaraq, belя
bir sual yaranыr: Bута идейасыны йарадан халгымыз
ъанбир-гялббир бутаны (башга сюзля, севэилиляри)
щансы мянтигля кцсцлц шякилдя тягдим едяр? Няйя
эюря буталар «кцсцлц» ола биляр? Биринъиси, бизим
халгымыз хилгятян никбин халгдыр, вердийи бутада
– йаратдыьы идейада бядбинлийя йох, никбинлийя-
хошбяхтлийя ишаря кими «говушуг буталар» принсипиня
даща чох цстцнлцк веряр, няинки «кцсцлцлцк»
амилиня… Икинъиси, халчаларымыздакы, йа диэяр мяишят
мямулатларындакы бута тясвирляринин бир-бирляриня якс
тяряфя бойунларыны буруб яймялярини йанлыш шякилдя
йозуб, «кцсцлц бута» анлайышыны ишлядирляр. Яэяр
истисна щал кими буталар – ашигляр бир-бирляриня говуша
билмязлярся, бир-бирляриндян йарымазларса, онда беля
олан тягдирдя «кцсцлц бута» ифадясини йох, «говуша
билмяйян буталар» ифадясини ишлятмяк мянтигя
уйьун оларды. Цчцнъцсц, Бута нахыш - тясвирляринин
бойунларыны бир-бирляриндян якс истигамятя йана
тутуб яймяляри там башга рямзи мянаны дашыйыр.
Тябиидир ки, буталардан бири оьлан, диэяри гыз
олмагла, якс ъинсляри тямсил едирляр. Демяли, бу,
бирбаша буталарын якс ъинсликляриня ишарядир. Биринин
оьлан, о бирининся гыз бута олдуьуну юзлцкляриндя
символлашдырыр. Саь тяряфя яйилян бута нахышы оьланы,
сол тяряфя яйилмиш бута ися гызы (йахуд да ки, яксиня)
ишаряляйир.
Профессор Миряли Сейидов ися бу яламяти бутанын
одла ялагясиндян данышаркян, кцляйин одун
шюлясини саьа тяряф тярпядиб шюляляндирмяси кими
сяъиййяляндирмишдир:
«Бутаны башга мцгяддяслярин йох, йалныз Хызырын
вермяси дя халг тяряфиндян дцшцнцлмцшдцр. Йазы
эятирян Хызыр эянълийя бута, истилик вермякля, онлары
йени щяйата щазырлайыр, ъанландырыр. Дедийимиз кими,
бута щям дя «гюнъя» демякдир. Гюнчянин шяклиня
диггят йетирсяк, эюрярик ки, онун одла, истиликля баьлы
олдуьуну эюзя чарпдырмаг цчцн халг сяняткарлары
- нахышчылар, мемарлар, халчачылар, дулусчулар вя
башгалары онун башыны саьа яймишляр. Эуйа кцляк
онун шюлясини тярпядир. Бу да тясадцфи дейилдир.
Бяллидир ки, оьузларда саь щям дя эцнчыханын
(эцндоьанын) рямзи имиш. Эцнчыхан ися Эцняшля
баьлыдыр. Бутанын башынын (шюлясинин) саьа яйилмяси
ону Эцняшля ялагяляндирмяк яламятидир. Демяли,
бута истиликля, одла, Эцняшля, Дцнйа аьаъы иля баьлы
мифоложи мяна дашыйан сюздцр, рямздир, нурлу-одлу
ичкидир”. (2, 131).
Демяли, буталарын тясвириндяки рямзи мащиййяти
дцзэцн анламамаг «кцсцлц бута» кими йанлыш ифадя
йаратмышдыр. Лакин сон мягамда «йаз эцнцнцн
йаьышы – яр-арвадын савашы» дцшцнъясиля щярякят
едян халгымызын яр-арвад мцбащисясиня йаз йаьышы
демякля буна ъидди ящямиййят бяслямядийини нязяря
алмалыйыг, яр-арвад (еляъя дя севэилиляр, буталар)
арасында олан сюз-сющбятлярин, уму-кцсцлцклярин
дя щамысынын беляъя сонда барышыглыгла битмяси
мянтигиня сюйкянмялийик. Демяк, ютяри кцсцлцлцйц,
ютцб-кечян, йцнэцлвари инъиклийи дя халгымыз щеч
вахт шиширтмяз вя буна тцнд бойа – ъидди рянэ
вермякля, халча нахышларында, йа диэяр орнаментлярдя
ябядиляшдирмязди... Ону да дейяk ки, халгымыз говуша
1.
1...,32,33,34,35,36,37,38,39,40,41 43,44,45,46,47,48,49,50,51,52,...148