36
Щяля сюз хиридарларымызын – Низами Эянъяви,
Хагани, Фцзули, Хятаи вя башга классикляримизин юз
ясярляриндя фолклорумуздан бящрялянмя мотиви
кими бута амилиндян йарадыъылыгла истифадя едиб, бута
мясялясиня поетик мцнасибят билдирмялярини, бутаны
ашигляря мцхтялиф образларын (Хосрова бабасынын,
йахуд диэяр ашигляря «щатиф»дян эялян сясин, йа Хызырын
илщам вермяси, ешг бадяси ичирмяси вя с.) вермясини
дя бу арайа гатсаг, онда бутанын юзлцйцндя ня
дяряъядя зянэин халлар дашыдыьыны яйани эюрярик.
Бута дейиляндя хяйалымызда гыз-эялинляримизин
эейимляриндя, йа ъещизлик мямулатларында вя с.
тясвирини тапмыш нахышлар ъанланыр. Бута дейиляндя,
щяр шейдян юнъя, мящяббят дастанларымызда эянъляря
ичирилян ешг бадясинин васитясиля бута – севэили, нишанлы
образы верилмяси (эюстярилмяси) хяйалымыза эялир.
Лакин эюркямли фолклоршцнасымыз Мяммядщцсейн
Тящмасиб щаглы олараг бута – севэили мясялясиня даща
эениш чеврядян йанашыр. Беля ки, алим тякъя мящяббят
дастанларымызда ашигляря рюйада верилян щагг
ашиглийини, бутаны нязярдя тутмагла бута сюзцнцн
мяна ареалыны даралтмыр, щямчинин гящряманлыг
дастанларымыз да дахил олмагла, цмумиййятля,
севэилини – гыз гящряманыnы бута адландырыр. Бу
севэили – бута ашигя (оьлана) йухуда да вериля биляр,
эюбяккясмя дя ола биляр, оьлан гызын сораьыны да
ешидиб, йа шяклини дя эюрцб вурула биляр, йа «Валещ-
Зярниэар» дастанындакы кими ашыг кими дейишмякля
мцсабигя, йа Ярябзянэи образындакы кими
эцляшмякля - дюйцш йолу иля дя юз севэилиси – бутасыны
ала биляр. Щабеля «Kitabi-Dяdя Qorqud» (КДГ),
«Короьлу» вя башга гящряманлыг дастанларымыздакы
Селъан хатун, Банычичяк, йа Ниэар ханым, диэяр
гящряман гадынларымыз да юз щяйат йолдашлары цчцн
севэили, башга сюзля, бута образыны тямсил едирляр.
Бах бу бахымдан йанашанда бутанын – севэили гыз
(гадын) образынын ня гядяр мцхтялиф, рянэарянэ
функсийаларла йцкляндийи мялум олур.
Бута алмаг гящряманын дахили алямини кюкцндян
дяйишдирир. Беля ки, Гурбани ямисиндян алдыьы ики
юкцзцн бирини ъанавара верир, «Аббас-Эцлэяз»дя
молла йанында шаэирд дуран Аббас йазыб-охумаьы
баъармайан яфял бир эянъдир. «Ашыг Гяриб»дя Гяриб
ата малыны кефя, гумара хяръляйиб удузур вя с. бу
кими аъизлик кейфиййятляри иля сечилян эянъляр эяляъяк-
ашиг образларындан бири – Гурбани маьарада, Аббас
баьда, Гяриб атасынын гябри цстцндя йатаркян,
йухуда онлара дярвиш, йа Хызыр, йа Яли (йа да щатифдян
– гайибдян эялян сещрли сяс сащиби) ешг бадяси
ичирир, ики бармаьынын арасындан ашигляря баь, шящяр,
чарщовуз, эюзялляр йыьнаьы вя с.-нин ичиндян бир
эюзял гыз – севэили эюстяриб бута верирляр.
Фикир версяк, мотив ейнидир. Фярг ашиглярин
адларында олса да, щалы – хасиййяти ейнидир, ялляриндян
бир иш-эцъ эялмяйян эянълярдир. Бяс нийя беля
фаьыр эюркямдя тясвир олунурлар? Bу фаьырлыьын –
аъизлийин архасында щагга – рущаниййата мяняви
баьлылыг тели дайаныр. Беля ки, щямин бута алаъаг
эянъляр еля яввялъядян – хилгятян бу мадди дцнйа
малына баьланаъаг адамлар дейилляр. Чцнки
вурмаг – чалмаг, фярасят, фяндэирлик реал дцнйанын
– маддиййат аляминин характерик кейфиййятидир.
1...,28,29,30,31,32,33,34,35,36,37 39,40,41,42,43,44,45,46,47,48,...148