42
чалары, етимолоэийасы иля баьлы, щямчинин бута
орнаментинин гурулушуна нязярян bяzi mцlahizяlяri
dя bildirmяk olar. Бута оду ишаряляйир, амма бута
сюзцнцн илкин лексик мянасы бутаь - будаг сюзцнцн
трансформасийасыдыр ки, будаг да аьаъдан бой атыр,
аьаъын – артымы олан йашыл аьаъын будагларында ися
йарпагларын олмасы тябиидир. Бута нахышлары илкин
эюрцнцшцндя енлийарпаг аьаъын йарпаьыны хатырладыр.
Беля олан щалда бир-бирляриндян якс гцтбя тяряф
бойланан бута нахышларынын рямзи мянасы бир аз
да айдынлашыр. Беля ки, якс тяряфя бойланан бута
нахышларынын тян ортасындан хяйали бир дцз хятт –
будаьы ишаряляйян хятт кечир вя будаьын щяр ики
тяряфиндян чыхан йарпагларын (буталарын) ися биоложи
эюрцнцшъя битдикляри будаьын (хяйали дцз хяттин)
якс тяряфляриня яйилмяляри тябиидир. Демяли, щям бир-
бирляриня йанакы бахан кими эюрсянян буталар бир
будаьын (бир пющрянин) якс тяряфляри олмагла, щям дя
бир будаьын ятрафында мащиййят етибариля бирляшмякля
бцтювлцк тяшкил едирляр. Бурадан щям дя о идейа – о
нятиъя чыхыр ки, бута нахышларынын якс тяряфя яйилмяляри
бир аьаъын будагларындакы йарпагларын тябии олараг
якс тяряфляря мейилли олуб яйилмяляри кими тябиилийи –
бцтювлцйц якс етдирирляр. Йяни севэилиляр – буталар да
якс ъинсляр олмагла, бирляшиб бир будаьы – бир бутаны
(бир аьаъы, бир кюкц) тямсил едирляр. Онларын защирян
йан истигамятя – якс тяряфя мейиллянмяляри бизи
чашдырмамалыдыр. Биз биоложи варлыьын тябии бюйцмя,
артым ямсалындан чыхыш едиб, бута орнаментляриля
баьлы дяйярляндирмя апармалыйыг. Еля «чякишмясян,
бяркишмязсян» мясялимизи дя бу арайа эятирмякля
дцшцнмяк пис олмазды. Щям дя буталар бир-
бирляринин бутаьы-будаьы, шахяси (архасы, дайаьы)
тимсалындадырлар. Бута-бутаь-будаь-будаг, йяни
гол-будаг рямзи мянада – буталы эянъляр бир-
бирляринин голу-ганады, рущу, рущвериъи гцввяси,
голу-будаьыдырлар. Бядии дилля инсана гол-ганад верян
гцввя нядирся, буталар да бир-бирляриня щямин гол-
ганад, гол-будаг ролуну ойнамагла бир-бирлярини
вар едир, йашадырлар. Бутасыз бута олмур.
Мараглыдыр ки, etnoqraf Солмаз Мящяррямова
«Басгал кялаьайылары» мягалясиндя нахышлардан бящс
ачаркян «бюйцк бута» нахышыны «шах» (аьаъын шахы-
шявяли, будаьы-Ш.А.) кими изащ едир: «Кялаьайылыг
мящсул дязэащда тохундугдан сонра 150-160 см.
юлчцдя гайчы иля доьраныр. Сонра ону сода гатылмыш
суда 20-30 дяг. гайнадырлар (биширирляр). Кялаьайыны
суда биширдикдян сонра сыра иля дцзцлмцш 2-3 ваннада
нювбя иля, йяни 2-3 дяфя сойуг суда йахалайыр,
йцнэцлъя сыхыр, асараг гурудурлар. Гурутдугдан
сонра нахышлама иши башланыр. Кялаьайыны армуд, гоз,
ъыр алма аьаъындан щазырланан, цзяри бюйцк усталыгла
ойулмуш нябати, щяндяси вя космогоник тясвирлярдян
ибарят олан гялиблярля нахышлайырлар. Гялибляр
нахышларына эюря мцхтялиф адларла адландырылыр. Бу
нахышларын ичярисиндя «эцняш», «пуллу гялиб», «симайи-
шямс», «щашийя», «шах» (бюйцк бута), «бута» (кичик
бута), «эюбяк», «мядащил», «хары бцлбцл», «хятайи»,
«кяпяняк», «щейраты», «чобанйастыьы», «чийяляк»,
Xalça. Yun. Xovlu. 259x112.
XIX əsrin əvvəlləri. Gəncə qrupu. Azərbaycan.
1...,34,35,36,37,38,39,40,41,42,43 45,46,47,48,49,50,51,52,53,54,...148