41
билмяйян буталара фаъия дону эейиндирмиш, бутасыз
галмаг халг тяфяккцрцндя фяляйин гарьышы кими
дяйярляндирилмишдир:
Атасызам, атасыз,
Щеч гул олмаз хатасыз.
Мян нейлядим фяляйя,
Мяни гойду бутасыз.
Беля бир фаъияни ися халг бу дяряъядя бута
нахышларында популйарлашдырмаз, чцнки диэяр халг
йарадыъылыьы нцмуняляриндян дя эюрдцйцмцз кими,
халгымыз щямишя никбинлийин – хошбяхтлик арзусунун
ифадячиси кими чыхыш едиб.
Бутанын одла, щям дя аьаъла баьлылыьынын мифоложи
ясасларындан, щагдан гайнагландыьындан бящс ачан
М.Сейидов йазыр: «Тясадцфи дейил ки, эяляъяйин ашигляри
эянъляря бадя верян Хызыр вя онун тягдим етдийи
бадя дя од кимидир, нур сачыр. «Новруз диггятля
дярвишя (Хызыра – М.С.) баханда эюрдц ки, щям
дярвишдян, щям дя бадядян бир нур галхыб асимана
бцлянд олду»; щям Хызырын юзц, щям дя вердийи бадя
нурлудур – ишыглыдыр, одлудур. Еля буна эюря дя эянъ
беля бадяни ичяндян сонра синяси од тутуб йаныр. Ахы
нуру-ишыьы «асимана бцлянд» едян Хызыр да, бадя дя
Эцняшля – йаьышла баьлыдыр. Хызырын вя онун бадясинин
нурлу олмасы тясадцфи дейил, онлар йазын истиси, оду
иля сых баьлыдырлар. Она эюря дя Хызырын бадясини ичян
эянъин синяси одланыр. О, дярщал илщама эялиб ашыг
олур. Хызырын эянъляря вердийи бута нядир? Бунун ня
олдуьуну айдынлашдырмаг цчцн «бута» сюзцнцн
щям лцьями, щям мифоложи мяналарына диггят йетиряк.
«Бута»нын тцрк дилляринин чохунда «шцвцл», «чубуг»,
«щюрцк», «чичяк щюрцйц», «шахялянмя», «гюнчя»,
«бадамвари нахыш» вя с. мяналары вардыр.
Диггят едилярся, эюрярик ки, бутанын «гюнчя»,
«шцвцл», «шахялянмя» мяналары ону истяр-истямяз
аьаъ, битки мифи иля баьлайыр. Ясасян, йазла баьлы
гюнчя, шахялянмя артымыдыр. Бу, Дцнйа аьаъы мифинин
атрибуту, яламятидир. Дцнйа аьаъы каинатын йарадыъысы
олдуьу цчцн , о щям дя йаранышын, артымын да мифи
сайылмышдыр. Демяли, онун яламяти, атрибуту – бута
эянълийя вериляркян онлар бир-бирини севмялидирляр ки,
йени аиля йарансын, артым олсун». {2, 130-131}.
Бутаны аловун, еляъя дя товуз гушу ляляйинин
рямзи кими дя щалландырырлар. Сюзцн лексик мяна
1.
Xalça. “Butalı”. Yun. Xovlu. 218x140. 1870-ci il.
Naxçıvan qrupu. Azərbaycan.
2.
Xalça. Yun. Xovlu. 300x180. XIX əsrin əvvəlləri.
Şamaxı rayonu. Çaylı kəndi. Şirvan qrupu. Azərbaycan.
3.
At çulu. Yun. Xovsuz. 150x135. XIX əsrin ortaları. Qazax-Borçalı
qrupu. Azərbaycan.
3.
2.
1...,33,34,35,36,37,38,39,40,41,42 44,45,46,47,48,49,50,51,52,53,...148