Стр. 119 - Azərbaycan xalçaları

117
T.Kh.Starodub
Doctor of the Study of Art, Senior Research
Scientist of the Scientific Research Institute
of the Russian Academy of Painting
The secret of uniqueness
Keywords: Isfahan, Safavids, Shah mosque, ceramics mosaics, ceramic
wall pattern, style, carpet décor, 16th -17th centuries.
Summary
The decoration of the two famous mosques in Safavid Isfahan–
Masjid-e Sheikh Lutfalla and Masjid-e Shah, or Imami, are truly
unique. The surfaces of the walls, vaults and domes in these build-
ings both inside and outside are lined with ornamental panels of
painted tiles and glazed ceramic mosaics like a tightly woven by
colored carpets. Comparising the rich decoration of Isfahan impe-
rial mosques with ornamentation of other Islamic monuments can
detect similar or contrasting features. This raises a question about
the mysterious aesthetic uniqueness of the ornamental decoration of
these Safavid religious buildings.
The analysis of the specific decorative style of the Masjid-e Sheikh
Lutfalla and Masjid-e Imam reveals a continuity of artistic tradi-
tions of ancient and medieval Iran, and the embodiment of the most
important principles of Islamic aesthetics. Perhaps the answer to
the unique charm and breathtaking beauty of ceramic decoration of
these two Safavid mosques in Isfahan lies in organic merge of Ira-
nian and multinational Islamic traditions.
T. X. Starodub
Sənətşünaslıq doktoru, Rusiya Rəssamlıq
Akademiyasının elmi-tədqiqat
İnstitutunun baş elmi işçisi
Təkrarsızlığın sirri
Açar sözlər: İsfahan, Səfəvilər, Şah məscidi, kera-
mik mozaika, keramik divar naxışı,
üslub, xalça dekoru, XVI-XVII əsrlər.
Xülasə
Səfəvilərin iki məşhur məscidinin – İs-
fahandakı Şeyx Lütfullah Məscidinin və
Məscid-i Şahın (yaxud İmami) dekorativ
müxəlləfatı, sözün əsl mənasında, unikaldır.
Divarların və binanın daxili və xarici səthi
ornamental pannolarla və naxışlı, minalı ke-
ramika və mozaika panelərlə üzlənmiş - sanki
rəngarəng xalılarla sıx döşənmişdir. İsfahanda-
kı şah məscidlərinin dekorunun digər abidələrin
tərtibatı ilə müqayisəsi oxşar və təzadlı cəhətləri
müəyyənləşdirməyə imkan yaratsa da, analoji
xüsusiyyətlər aşkara çıxarmır. Bu da hər iki tiki-
linin ornamental müxəlləfatının müəmmalı este-
tik təkrarsızlığı haqqında düşünməyə vadar edir.
Məscid-i Şeyx Lütfullahın və Məscid-i İma-
mın spesifik dekorativ üslubunun təhlili qədim
və orta əsrlər İranının bədii ənənələrinin varis-
liyini, eyni zamanda islam estetikasının mühüm
prinsiplərinin təzahürlərini üzə çıxarır. Ehti-
mal ki, Səfəvi İsfahan məscidlərinin keramik
dekorunun təkrarsız cazibəsinin və əsrarəngiz
gözəlliyinin sirri də məhz İran və çoxmillətli is-
lam ənənələrinin vəhdətindədir.
11. Золотая чаша с двойными стенками. Иран. IV–III в. См.:Иванов А. А., Луконин В.
Г., Смесова Л. С. Ювелирные изделия Востока. Древний и средневековый период.
Коллекция Особой кладовой Отдела Востока Государственного Эрмитажа. М.:
Искусство, 1984. Ил. 31 (Z-544).
12. Керимов Л. Азербайджанский ковер. Т. II. Баку: Гянджлик, 1983. С. 15.
13. Серебряный кувшин. Иран. VI–началоVII в. :Тревер К. В., Луконин В. Г. Сасанидс­
кое сереб­ро. Собрание Государственного Эрмитажа. Ил. 56 (S-61).
14. A Survey of Persian Art from Prehistoric Times to the Present /Ed. A.U.Pope and Ph.
Ackerman – London, New-York: Oxford University Press, 1938–1941. Vol. VI, Chapter
XIV. Fig. 902–906.
15. Nasr S. H. Islamic Artand Spirituality. – NewYork: Stateuniv. Press, 1987.P. 7.
16. Коран, 57:20–21.
17. Западные историки искусства остроумно, но неверно назвали этот принцип «бо-
язнью пустоты», не учитывая тот факт, что в мусульманском понимании пусто-
та – религиозная, философская и эстетическая категория, которую, например,
средневековый философ и суфий Ибн Араби определял как «небытие», «тьма»
(см.: Смирнов А.В. Великий шейх суфизма. Опыт парадигмального анализа фи-
лософии Ибн Араби. М., 1993. С. 69).