70
Нущ пейьямбяр дцнйа мифоложи-епик янянясиндя
Нущ пейьямбярин образы дцнйанын ян мцхтялиф
халгларынын мифляриндя, фолклорунда, дини эюрцшляриндя,
о ъцмлядян сямави динляриндя ващид сцжет комплекси
дахилиндя сон дяряъя эениш йайылмышдыр. Бу мятнлярдя
онунла баьлы дцнйа дашгыны, Нущун бу дашгында
ъанлы алямин бцтцн нювлярини хилас етмяси хырда
дяйишикликлярля юзцнц ващид сцжет шяклиндя горуйур.
Ъ. Ъ. Фрезерин тядгигатындан мялум олур ки, Нущун
туфаны щаггында «Библийа»нын («Инъил»ин) гядим
варианты олан «Ящди-Ятиг»дяки («Кющня ящд»дяки)
теокосмик мялумат гядим бабиллилярин, йящудилярин,
гядим йунанларын, гядим щиндliлярин, Шярги
Асийалыларын, Малай архипелагы адалары сакинляринин,
Австралийа абориэенляринин, Йени Гвинейа вя
Меланезийа йерлиляринин, Полинезийа вя Микронезийа
халгларынын, Ъянуби Африка абориэенляринин, Мяркязи
Америка вя Мексика халгларынын, Шимали Африка
халгларынын мифоложи-дини янянясиндя дя мювъуддур
[19, 63-147].
М. Мяммядова эюря, космик гяза иля баьлы цмуми
схем гядим тцрк, Авеста вя ислам иля баьлы мифоложи
мятнлярдя дя юз яксини тапмышдыр [12, 20].
Нущ пейьямбяр сямави динлярдя
Дцнйа фолклорунда Нущ щаггындакы мялуматын
ясас мянбяйи щям дя сямави динлярля баьлы китаблардыр.
С. С. Аверинчев Нущ иудаизм вя христиан рявайятляриндя
дцнйа дашгыны щаггындакы мятнлярин гящряманы,
дашгындан хилас олмуш мюмин вя эямини дцзялдяндир.
Шумер-Аккад янянясиндяки Зиисудра, Атрахасис,
Ут-Напишти, йунан янянясиндяки Девкалион кими
персонажларла мцгайися олунур [17, 224].
«Гуран»да бцтцн сямави динлярдя ады кечянмяшщур
пейьямбярлярдян, о ъцмлядян Нущ пейьямбярдян
эениш бящс олунур. Айрыъа олараг «Щуд» сурясинин 25-
49-ъу айяляриндя, о ъцмлядян «Нущ» сурясиндя дцнйа
дашгыны тясвир олунур. «Щуд» сурясиндя эюстярилир ки,
Аллащ тяктанрылыьы тяблиь етмяк цчцн Нущу юз халгына
пейьямбяр олараг эюндярир. Лакин чох аз адам ону
ешидир. Яксяр инсанлар ону йаланчы сайырлар. Нущ онлары
Аллащын язабынын эяляъяйи иля хябярдар едир. Нущ бцтцн
ъанлылардан бири еркяк вя бири диши олмагла бир ъцт,
инсанлардан вя аиля цзвляриндян ися иман эятирянляри
эямийя миндирир. Торпаг Аллащын ямри иля суйу удур.
Су чякиляндя Нущун эямиси Ъуди даьынын цзяриня
отурур. Инсанлар да дахил олмагла бцтцн бяшяриййятин
йени башланьыъы эямидян енян инсан вя щейванларла
башланыр [1,189-192, 592-594].
Нущ пейьямбяр гядим оьуз-тцрк епик янянясиндя
Гядим оьуз епосу «Оьузнамя»нин мцхтялиф
вариантларында
Нущ
пейьямбярин
оьуз-тцрк
милли етник дцшцнъясиндяки йери инсанлыьын илащи
йарадылышынын универсал схеми дахилиндя тягдим
олунур. Бу схемлярдя Нущ пейьямбяр дашгынсонрасы
тарихин башланьыъы олараг эютцрцлцр. XIV яср тарихчиси
Фязлуллащ Ряшидяддинин «Оьузнамя»синдя оьузларын
нясил шяъяряси Нущ пейьямбярля башлайыр. Оьуз хан бу
шяъярядя Йафят,Диб Йавку хан вя Гара хандан сонракы
пилляни тяшкил едир [18, 25]. XVII яср тарихчиси Ябцлгази
Бащадыр ханын «Оьузнамя»синдя ися илк инсан Адям
пейьямбярдян сонра 10-ъу пиллядя Нущ пейьямбяр,
12-ъи пиллядя Тцрк, 19-ъу пиллядя Оьуз хан эялир [10,
47-51].
Беляликля, бу хроникаларда азярбайъанлыларын
улу бабалары олан Тцрк вя Оьуз хан бирбаша Нущ
пейьямбяря баьланыр. Бу йанашма Нущ пейьямбярин
оьуз-тцрк мифоложи-епик янянясинин цзви структур
елементиня чеврилмясинин ясасында дурур.
Нущ пейьямбяр щаггында яфсаняляр
Нущщаггында «Гуран»да вя диэяр сямави китабларда
олан образ вя мотивляри дяйишик шякиллярля Азярбайъан
яфсаняляриндя мцшащидя едирик. М. Мяммядова эюря,
Азярбайъан фолклорунда Нущун туфаны щаггындакы
яфсанялярин ясас мянбяйи ислам дининин мцгяддяс ки­
табы «Гурани-Кярим»дир [12, 20].
Лакин бу яфсаняляри тякъя «Гуран» щекайяляринин
фолклорлашмыш варианты щесаб етмяк доьру олмаз. Чцн­
ки яфсанялярдя Нущ щаггында дини мялуматларла гядим
тцрк коsмогоник (йарадылыш) вя есхатоложи (дцнйанын
сону) тясяввцрляринин синтезини ачыг шякилдя мцшащидя
едирик. А. Бабяк бу фяргя диггят чякяряк йазыр ки, дини
китабларда Нущун туфанындакы сел-су йарадыъы цнсцр,
йарадыъы стихийа кими эюстярилмир. Анъаг халг арасында
Нущун туфаны щаггындакы яфсанялярдя су йарадылышла
баьлыдыр» [9, 55].
Сюзц эедян яфсанялярин тядгиги эюстярир ки, онларда
архаик мифоложи эюрцшлярля дини эюрцшляр бир-бириня
гарышараг, ващид поетик форма щалына эялмишдир.
Нущ пейьямбяр щаггында яфсанялярин йайылма
сащяляри, сцжет вя образлары
Нущ пейьямбяр щаггында яфсаняляря Азярбайъанын
бцтцн фолклор мцщитляриндя раст эялинир. Лакин онлар
Азярбайъанын гядим дийары Нахчыван вя онун
ятрафындакы бюлэялярдя даща чох йайылмышдыр. Нахчыван
1...,62,63,64,65,66,67,68,69,70,71 73,74,75,76,77,78,79,80,81,82,...148