Page 128 - AZƏRBAYCAN XALÇALARI

126

Aparılan arxeoloji tədqiqatlar və elmi araşdır-

malar qədim tariximizin qaranlıq qalmış bəzi

problemlərini işıqlandırmağa və yeni elmi mü-

lahizələr irəli sürməyə imkan verir. Bildiyimiz

kimi, Azərbaycan ərazisində yaşamış tunc döv-

rü tayfalarının hərbi döyüşlərdə iştirak etməsi

barədə yazılı mənbələr çox az məlumat verir.

Bu baxımdan arxeoloji mənbələrə istinad etmək

daha məqsədəuyğundur.

Belə ki, Azərbaycanın Tunc və İlk dəmir döv-

rü arxeoloji abidələrində qədim tayfaların hərb

işi, az da olsa, öz əksini tapmışdır. Əsasən Azər-

baycanın müxtəlif bölgələrində arxeoloji qazın-

tılar zamanı təsadüf olunan maddi mədəniyyət

nümunələri arasında hərb işini təmsil edə biləcək

əşyalar və bədii tərtibatlı məmulatlar üzərində

döyüş səhnələri müşahidə edilən kompozisiya-

lara təsadüf olunur ki, bu da qədim tayfaların

hərb işi barədə müəyyən fikirlər söyləməyə əsas

verir.

Bu kompozisiyalarda biz qədim tayfaların si-

yasi, iqtisadi, dini-ideoloji və mifoloji baxışları

ilə yanaşı, bədii təfəkkürünü də izləyə bilirik və

maddi mədəniyyət nümunələri içərisində elə

çoxsüjetli kompozisiyalara rast gəlirik ki, onlar

xalqımızın qədim tarixini özündə əks etdirən

dəyərli mənbələr sayıla bilər.

Azərbaycanın arxeoloji abidələrində təsadüf

olunan maddi mədəniyyət nümunələrinin əsas

hissəsini qəbir materialları təşkil edir. Qəbirlər

və yaşayış yerləri qədim etnosların adət-ənə-

nələrini özündə qoruyub saxlayan yeganə mad-

di mədəniyyət abidələridir. Tunc və İlk dəmir

dövrünün inanclarına görə, qəbirlərə ölən şəxsə

məxsus əşyalarla yanaşı, müxtəlif məişət əşya-

ları qoyulurdu. Qəbirlərdə skeletlər əsasən,

kürəyi üstə, dizləri və qolları bükülü vəziyyətdə

təsadüf olunur.

B. D. Derjavin dizləri qatlanmış, kürəyi

üzərində dəfn adətinin Şumer mədəniyyətinə

xas geniş bir ərazini əhatə etdiyini göstərir .

Şumer, Aşşur Türkiyə tayfaları ilə qonşuluq-

da yaşamış Azərbaycan türk tayfalarının adət

və ənənələri, dini-inancları və dünyagörüşləri

yuxarıda göstərilən tayfaların həyat tərzi və

dünyagörüşləri ilə şübhəsiz ki, eyniyyət təşkil

etməyə bilməzdi.

Tunc dövrünə aid maddi mədəniyyət qalıqları

və yazılı mənbələr Cənubi Azərbaycanda və ona

qonşu ərazilərdə ilk böyük tayfa ittifaqlarının

etnososial səciyyə daşıyan birləşmələrinin möv-

cudluğu və cəmiyyətdə ictimai bərabərsizliyin

güclənməsi iləəlaqədar tayfalararası etnomədəni

əlaqələr barədə qiymətli məlumatlar verir. Aş-

şur, Babil, Akkad, Şumer, Elam kimi güclü döv-

lətlərlə qonşuluqda yaşamış Azərbaycan tay-

faları, sözsüz ki, yadelli hücumlara da məruz

qalmışlar. Bunun nəticəsi idi ki, Son tunc-İlk

dəmir dövründə Azərbaycanın, demək olar ki,

bütün yaşayış məskənləri möhkəm müdafiə di-

varları və siklopik tikililərlə əhatə olunurdu.

Aşşur çarı II Adad-Nerarinin (e.ə. 911-890) za-

manında Aşşurlar Azərbaycan ərazilərində qa-

rətçi yürüşlər etmişlər. Bunu

təsdiq edən yazılı mənbə

xocalıdan tapılmış II Adad-

Nerariyə məxsus muncuq

üzərindəki yazıdır: «Adad-

Nerarinin, qüdrətli hökm-

darın sarayı». Bu arxeo-

loji tapıntı Azərbaycan

ərazisinə olan basqınlar-

dan və hərbi yürüşlərdən

xəbər verir.

Culfa rayonunun xaşke-

şin kəndi yaxınlığında aşkar

olunmuş Urartu çarı Menuaya

aid mixi yazı Urartu çarla-

rının bu əraziyə basqınlar

təşkil etdiyini təsdiq edir .

V. Baxşəliyev yazır: «E.

ə. II minilliyin sonu – I

O r d u m ı n х ə b ə r i n b i l ü r m i s ə n , d e g i l m a n a !

Tunc dövrünün qalıqları nədən xəbər verir

r

b

z

İradə Avşarova

BDU-nun dosenti, t. ü. f. d.

Tuğ bayraq (Şəmkir)

AZƏRBAYCAN TAYFALARININ

HƏRB İŞİ (tunc dövrü)