Page 82 - AZƏRBAYCAN XALÇALARI

80

gedib çıxır. İlk tağ formaları neolit-

eneolit dövrünə təsadüf edir. Belə

nümunələrə Qarabağın İlanlı təpə,

Qazaxın Şomutəpə adlı qədim yaşayış

məskənərinin evlərində rast gəlinir.

Daha sonra tağ dəmir dövründə me-

marlıq elementi kimi formalaşır, ilk

cəmiyyətlərin yaranması zamanı ge-

niş istifadə olunaraq, əvvəllər oldu-

ğu kimi dini təyinatlı tikililərdə ge-

niş tətbiq olunur. VII əsrdən etibarən

Azərbaycanda İslam dininin yayıl-

ması dini tikililərdə müxtəlif cür tağ-

ların yaranmasına gətirib çıxarır. Na-

mazlıq xalçalarda əks olunan mehrab

təsvirləri məscidlərdə müqəddəs

Kəbənin istiqamətini göstərən, Qibləni

bildirən mehrabların funksiyasını da-

şıyır.

Azərbaycan sənətşünasları namaz-

lıq xalçaları kompozisiya baxımından

iki qrupa ayırır: ərəb istilasından son-

ra xalq sənətkarları tərəfindən sərbəst

hazırlanan xalçalar və XVI əsrdən baş-

layaraq peşəkar sənətkarların eskiz

ləri əsasında toxunan xalçalar. Xalq

sənətkarları tərəfindən toxunmuş na

“Borçalı” (Namazlıq) xalçası. Yun. Xovlu. 150x120. 1997-ci il.

Qazax-Borçalı qrupu. Azərbaycan. “Azər-İlmə” istehsalı.

“Bilici” (Namazlıq) xalçası. Yun. Xovlu. 148x98. 2008-ci il.

Quba qrupu. Azərbaycan. “Azər-İlmə” istehsalı.

mazlıqlar üçün namaz zamanı lazım olan əşyaların

təsvirləri xarakterikdir. Mürəkkəb kompozisiyalı na-

mazlıqlar isə rəssamların eskizləri əsasında toxunur,

istər quruluş, istərsə də rəng həlli baxımından daha

mükəmməl icra olunurdu. Bu həm də namazlıqlar-

da təsvir olunan mehrabların forma müxtəlifliyində

də özünü büruzə verirdi. Belə ki, xalq sənətkarları

tərəfindən toxunan xalçalarda mehrablar punktirli (qı-

rıq xətlərlə) cizgilərlə, peşəkar rəssamların yaratdığı

xalçalarda isə əyri xətlərlə icra olunurdu.

Namazlıqlar demək olar ki, Azərbaycanın hər bir

xalçaçılıq mərkəzində kütləvi şəkildə toxunmuş və

əvvəllər onların toxunmasında “Əfşan”, “Şah Abba-

si” və s. kimi ornamental kompozisiyalardan istifadə

edilmişdir. Sonralar müxtəlif xalça mərkəzlərində to-

xunan namazlıqlarda bir sıra ənənəvi qanunauyğun-

luqlar müşahidə olunur. Məsələn, Quba və Şirvan,

Qarabağ ərazisində toxunan namazlıqlarda ənənəvi