Стр. 43 - AZƏRBAYCAN XALÇALARI

41

ümumiyyətlə, şərq xalçalarının vətəni hesab olunur. Çünki hörmə

məmulatı, xüsusən də kilimlər xovlu xalçalardan əvvəl toxunma-

ğa başlanmış və hal-hazırda başlıca olaraq Qafqazda istehsal olu-

nur” [9, 39].

Məlum olduğu kimi, Qafqaz xalçalarının 95%-ni Azərbaycan

xalçaları təşkil edir. Bu mənada H. Ropersin fikrinə aydınlıq

gətirərək, Azərbaycanın, xüsusən də Qarabağın şərq xalçaçılığı-

nın vətəni olmasını söyləmək mümkündür.

İstehsal texnikasına, naxış və çeşnilərinin müxtəlifliyinə, rəng

əlvanlığına, yüksək bədii tərtibatına görə Qarabağ xalçaları hələ

orta əsrlərdə geniş şöhrət qazanmışdı. “Kitabi-Dədə Qorqud” das-

tanında minlərlə ipək xalçalardan bəhs olunur. X əsr ərəb müəllifi

Əl-Müqəddəsi Bərdə şəhərindəki bazardan danışarkən xəbər ve-

rir ki, “...burada toxunan xalçaların misli-bərabəri yoxdur” [3,

134]. Artıq XIV əsrdən etibarən Avropaya ayaq açan Azərbaycan

xalçaları içərisində Qarabağ qrupu xalçaları da geniş yer tutaraq,

böyük şöhrət qazanmışdı. Digər Azərbaycan xalçaları ilə birlikdə

Qarabağ xalçaları da yüksək estetik dəyərə malik sənətkarlıq

nümunəsi kimi Avropa rəssamlarının diqqətini cəlb etmişdir. Qa-

rabağ qrupuna aid olan “Muğan” xalçasını Hans Memlinqin (XV

əsr) “Məryəm körpəsi ilə” və “Bir gəncin portpeti” tablolarında

görmək olar. “Metropoliten” incəsənət muzeyində XVI əsrdə to-

xunmuş Təbriz xalçası və “Şirvan” (Şamaxı) xalçası ilə birlikdə

XVII əsrdə Qarabağda toxunmuş “Qoca” adlanan xalça indi də

qalmaqdadır. Londonun “Viktoriya və Albert”, Parisin “Luvr”,

Vaşinqtonun “Metropoliten”, Vyananın, Romanın, İstanbulun,

Tehranın, Qahirənin müxtəlif muzeylərində və saysız-hesabsız

şəxsi kolleksiyalarda qorunub saxlanan Azərbaycanın Təbriz,

Şəki, Şamaxı, Gəncə, Quba, Bakı, Qazax kimi məşhur sənət

mərkəzləri ilə yanaşı Qarabağın sənətkarlıq inciləri olan xalçalar

da böyük heyranlıqla qarşılanır. Vaxtilə Qarabağ xalçaları Paris,

Vyana, Berlin, Peterburq, Moskva incəsənət sərgilərinin də ya-

raşığı olmuşdur. 1889-cu il Qafqaz sərgisində Şuşa və Cəbrayıl

qəzalarından 25-ə qədər eksponat nümayiş etdirilirdi. Sərgidə

Şuşa qəzasından gəlmiş müsəlman qadınlar qurulmuş xalça

dəzgahlarında tamaşaçıların gözü qarşısında xalçanın toxunma

prosesini nümayiş etdirirdilər [11].

Hələ Rusiya tərkibinə qatılana qədər Şamaxı tacirləri Rusiya-

ya Şirvan, Quba və Qarabağ xalçaları aparırdılar. Azərbaycan

xanları əhalidən vergi əvəzinə xalça-palaz məmulatı alırdılar ki,

bunlar da xaricdə asanlıqla realizə olunur və ya digər məhsullarla

mübadilə edilirdi [6, 146].

XIX əsrin ikinci yarısında Yelizavetpol quberniyasında xal-

çaçılıq Şuşa, Cavanşir və Cəbrayıl qəzalarında daha çox yayıl-

Xalça. “Açma-Yumma”. Yun. Xovlu.

408x100. XX əsrin оrtaları.

Qarabağ qrupu. Xankəndi. Azərbaycan.