Стр. 38 - Azərbaycan xalçaları

36

raqlı işin həsrəti ilə yaşadıqlarından xəbər verir.

Kələfin və ipəyin açılması səhnəsi ilə xalçaçı-

rəssam “yaradıcı qrup”un çətin və duyğulan-

dırıcı prosesə başlamağa hazırlaşdıqlarına işarə

edib, toxunulacaq yeni xalça üçün çeşninin ar-

tıq ərsəyə gətirildiyini göstərib. Kompozisiyaya

keçə və həsirin toxunulmasının daxil edilməsi

də məqsədli olub, sonralar zərif naxışları ilə

dünyanı heyrətləndirəcək xalçalarının qədim

“sələflərini” xatırlatmaqməqsədi daşıyır. Ərişin

uzadılması, üfüqi dəzgahda toxunma prosesi-

nin baş tutması, cecimin ərsəyə gətirilməsi, ən

nəhayət, xalçanın toxunub tamamlanması və

kəsilməsi prosesinin davamını və cəlbedici sü-

jetin sonrakı məqamlarını əyaniləşdirir.

Artıq hazır olan xalçanın yuyulması və quru-

dulması ilə toxucuların həyəcanlı anları arxada

qalsa da, bundan sonra onların baxışlarına fərqli

məzmuna bələnmiş "həsrət qonur", desək, bu

prosesə xas olan çoxsaylı psixoloji yaşantılar-

dan birini ifadə etmiş olarıq. Eldar Mikayılzadə

buna ilk baxışda təzadlı, ancaq mahiyyətcə

nikbinliyə köklənmiş iki motivi kompozisiyaya

daxil etməklə nail olub. Belə ki, əgər sağ yuxarı

küncdəki süjetdə ulaqla bazara xalça satmağa

gedən atasının onu özü ilə aparmadığı üçün

ağlayan uşaq, soldakı süjetdə isə atanın uğurlu

alış-verişdən sonra dəvə ilə dönüşü, uşaqların

oynaması, sevinc içində olmaları təsvir olunub.

Xalçaçı-rəssamın səhəri günəşli, axşamı isə aylı

təsvir etməsi baş verənlərə zaman konkretliyi

vermək baxımından diqqət çəkir. Bu iki təzadlı

süjet əslində görülən çoxsaylı işlərin müsbət

nəticəsini özündə əyaniləşdirib.

Xalçanın mərkəzində bir ailənin görüntüyə

gətirilməsi də bu maddi mədəniyyət nümu

nəsinin birləşdirici qüvvəyə malik olduğunu

göstərmək istəyindən irəli gəlib. Onların başı

üzərindəki hanada bir-neçə toxucunun ilmə-

ilmə Azərbaycan xalçaçılığının şah əsərlərindən

sayılan “Şeyx Səfi” kompozisiyasını gerçək

ləşdirməsi də rəmzi məna daşıyıb, milli-mənəvi

dəyərlərimizin zəngin tutumunun dünya miq-

yaslı olduğunu göstərmək məqsədi daşıyır.

Xalçadakı təbiətlə bağlı motivlər, xüsusilə

ağacların təsviri heyranedici biçimdədir.

Xalçaçı-rəssamın bu motivləri məna-məzmun

daşıyıcıları olan obrazlarla əlaqələndirməsi

bütünlükdə əsərin çox inandırıcı görkəm alma-

sını şərtləndirmişdir.

Bu çoxfiqurlu kompozisiyada Eldar Mikayıl

zadə özünü Azərbaycan miniatür sənətinin

görkəmli nümayəndəsi Sultan Məhəmməd,

doğma yurdun bənzərsiz tərənnümçüsü

dahi Səttar Bəhlulzadə, xalça sənətimizin ko-

rifeyi sayılan Lətif Kərimov və heç vaxt öz

məsləhətlərini ondan əsirgəməyən sənət bili-

cisi Cəfər Mücirinin obrazları ilə yanaşı təsvir

etməklə, onun sənətkar kimi formalaşmasında

əməyi olan bu şəxsiyyətlərin işıqlı xatirəsinə

öz ehtiramını bildirmək istəyib. Xalçanın

kəsilməsində iştirak edənlər arasında xalçaçı-

rəssam Afətin, təcrübəli toxuculardan Zümrüd

və Səfurənin təsvir olunması da müəlliflə uzun

illər ərzində əməkdaşlıq edənlərin əməyinin

dəyərləndirilməsi kimi qəbul olunur.

Maraqlıdır ki, bütün bu süjetlər məcmusunu

əsərdə rəssam yeni xalçanın kağızdakı çeşni-

si kimi təqdim edib. Başqa sözlə desək, zən

ginliyi ilə seçilən bu təsvir qurulmuş hananın

üzərindədir. Onu da qeyd edək ki, yüzlərlə

ecazkar xalçanın toxunduğu bu dəzgah özünün

yaratdığı sənət növündə ilk dəfə olaraq məhz

bu əsərdə görüntüyə gətirilib, bədiiləşdirilib.

Bədii şərtiliyinə baxmayaraq, hananın

ətrafının kifayət qədər real görkəmdə olma-

sı xalça toxunan şəraiti bütün incəliyinə kimi

duymağa imkan verir. Sanki toxucular bir an-

lığa iş yerini tərk edib və üzərində çalışdıqları

xalça ilə tamaşaçıları göz-gözə qoyublar. Otura-

cağın üzərindəki müxtəlif rəngli saplar, içilmiş

çay stəkanları, qənddan, üzərlik, Novruz atri-

butları və s. əşyalar təqdimatına görə çox təbii

görünürlər. Oturacağın altında “gizlədilmiş”

süpürgə, bir neçə cüt başmaq, ən nəhayət, ya-

ranmış sakitlikdə yuxu “bişirən” pişiyin təsviri

isə bütün əsərə hakim kəsilən səmimiliyi və

inandırıcılığı gözəl tamamlayır. Çeşnini üst

tərəfdən əhatələyən rəngbərəng saplar, eləcə də

duyulası həssaslıqla hananın sol dayağı üzərinə

yapışdırılan və müəllifi nənəli günlərinə qayta-

ran balaca fotoşəkil də xalçanın tutumlu məna-

məzmun daşıyıcısı olan elementlərindən heç də

az əhəmiyyət kəsb etmir.

Bu yerdə demək lazımdır ki, Eldar

Mikayılzadənin əksər xalçalarında olduğu

kimi “Yaranış”da da ölçüsündən asılı olma-

yaraq bütün elementlər əsərin məzmununun

zənginləşməsinə xidmət edir. Ümumiyyətlə

götürdükdə, onun xalçalarında heç bir ele-