53
заь тюкцлмцш мал сидийиндя йенидян
гайнадылырды. Кя­ляфлярин рянэи ачыг-
гара олдугда онлары тцнд-гара рянэ
шяклиня салмаг цчцн мурдарчанын
йарпагларындан щазырланмыш мящлулда
сонунъу дяфя гайнадырдылар. Бцтцн
бу емал просесляриндян кечирилян ип
кяляфляри нящайят, бойагчынын истяйинъя
олурду. Мялумат цчцн гейд едяк ки,
гара рянэ алынмасынын бу цсулуну
вахтиля
Гарабаьда
тядгигатлар
апармыш И. П. Грунскайа-Петрова да
гейдя алмыш­дыр (13, 167).
Dяmиr kuporosu иlя emal olu­
nan иplя toxunmuш xalчalarda qara
rяng dиgяr rяnglи иplяrя nиsbяtяn tez
oturur, yяnи xovu tez gedиrdи. Buna
sяbяb boyanыn tяrkиbиndяkи dяmиrиn
иpя aшыlandыrыcы tяsиr gюstяrmяsиdиr.
Mяhz bu rяnglи иpиn xalчadakы duru­
mu sayяsиndя xalчanыn yaшыnы tяyиn
etmяk mцmkцndцr. Qara rяnglи
xovlar tяxmиnяn 100-120 иl яrzиndя
sыradan чыxыr. Buna Qarabaьыn mяш­
hur “Шabalыd-buta” xalчasы gюzяl
nцmunяdиr (EF9394). XЫX яsrиn
ortalarыna aиd olan xalчanыn яrиши
vя arьacы pambыqdan, xovu иsя
yundandыr. Xalчanыn yerlиyи tцnd-
qara rяnglи иplяrdяn toxunub. Mяrkяzи
hиssяdя aь, gюy, qыrmыzы rяnglи butalar
йерляшир vя бу butalarыn ичяrиsи gцllяrlя
doldurulub.
Seчиlmиш
rяnglяrиn
harmonиyasы xalчanыn gюzяllиyиnиn
яsasыnы tяшkиl edиr. Цmumиyyяtlя,
xalчada altы rяngdяn иstиfadя olunub.
Йашлы
toxucularыn
йаддашында
га­­ра рянэ бойамаьын daha бир
цсулу горунуб сахланмышдыр kи,
bу da эяндялаш биткисинин кюкц вя
мейвяляриндян алынан бойаг мящ­
лулудур.
XЫX ясрин 90-ъы илляриндя Шуша
шящяриндя гара рянэ алмаг цчцн
истифадя едилян диэяр бир цсул щаггында
qeyd edиlиrdи ки, йерли бойагчылар
гара сяндялдян (гара бадам аьаъы)
ашаьыдакы гайдада гара рянэ алырдылар:
яввялъя кяляфляр зяй мящлулунда
исладылыр, сонра суйу сцзцлцрдц. Бун­
дан сонра бир ъярэя гара сяндял, бир
ъярэя ип кяляфи газана дцзцлмяк
шяртиля узун мцддят гайнадылырды.
Кяляфин газандан дашыб чыхмамасы
цчцн цзяриня «аьырлыг» (даш вя с.)
гойулурду. Бир эирвянкя гара сяндяли
Шуша тцъъарлары 10-12 гяпийя сатырдылар.
Qара рянэ алынмасы цчцн истифадя
едиляn цсуллардан бири дя лаля иdи. Бу
цсула ясасян лалянин юзяйи вя халлары
арытланыб палыд габыьы вя йа йемишан
биткисинин габыьы вя мейвяляри иля
бирликдя гайнадылырды. Ялдя олунан
мящлулда ип бойанырды. Хатырладаг
ки, лаля qыsa мцддятдя мювъуд
олдуьундан бу цсулдан эениш истифадя
олунмамышдыр (20).
Гейд едяк ки, Azяrbaycanda бо­
йагчылыг тяърцбясиндя айры-айры мейвя
вя биткилярдян эениш истифадя олунмасы
хариъи сяййащларын да диггятини ъялб
етмишдир. Вахтиля Азярбайъанда олмуш
алман сяййащы А.Олеари йазырды ки,
Азярбайъанда бойагчылыг сянятиндя
нар габыьы яла хаммал кими истифадя
едилирди. Ону суда гайнадыр, сонра
сцзяряк алынан мящлулун ичярисиня
парча вя ип кяляфляри атырдылар. Нар
габыьындан щазырлананмящлул парчайа
вя йа ипя чох йахшы рянэ верирди (21,71).
Нар габыьы иля гара бойа ялдя
етмянин даща бир цсулу да мювъуд
1.
Palıd ağacının qabığı
2.
Böyürtkən
3.
Boyanmış iplər
4.
Nar qabığı
4
3
1...,45,46,47,48,49,50,51,52,53,54 56,57,58,59,60,61,62,63,64,65,...147