Page 84 - Azərbaycan xalçaları

82

Xalça Gədəbəyin Söyüdlü kəndində toxun-

muşdur. Söyüdlü kəndi abidələrlə xüsusilə

zəngindir. Dünya əhəmiyyətli arxeoloji abi

də olan Böyük Qalaça Söyüdlü kəndinin əra

zisində yerləşir. Əslində, bu, nəhəng daşlardan

hörülmüş uca qala-dağdır; mütəxəssislərin

fikrincə tunc ‒ ilk dəmir dövründə tikilib.

Müdafiə məqsədi daşıyırmış. Burada yaşayan

əhalinin tarixi və taleyi baxımından çox vacib

zirvədir.

Söyüdlükəndinindigərmühümtarixi abidəsi

IX əsrdə inşa edildiyi güman olunan Qız qalası-

dır. Tarixi baxımdan əhəmiyyətli hesab olunan

bu qala da yüksək bir qayalığın başında, son

dərəcə mənzərəli, füsunkar ərazidə yerləşir;

hər tərəfdən yaşıllıqla əhatə olunub. Qız qala-

sı kərpiclə hörülmüş beş ədəd dairəvi sütun-

dan ibarətdir. Burada “Gədəbəy dəfinələri” adı

ilə məşhur olan, içərisində müxtəlif qiymətli

əşyalar, bəzək əşyaları, şah Təhmasibin haki

miyyəti dövrünə (1524-1576) aid edilən gümüş

sikkələr olan küplər də tapılıb.

Bu kəndin əhalisi Göyçə gölü ətrafında olan

Qaraqoyunlu dərəsində yaşayan əhali ilə sıx

mədəni əlaqədə olmuşdur. Xüsusən yaxın

əlaqədə olduqları Çaykənd, Gölkənd, Polad

kimi məşhur və böyük kəndlərin də xalçaçılıq

sənəti yüksək sənətkarlıqla inkişaf etmişdir.

Ona görə də, xalçaların rəng həllində bu eyni-

lik dərhal nəzərə çarpır.

Xalça, bir növ, Qazax qrupunun “Qaraqo-

yunlu” xalça kompozisiyasının təsirindən ya-

ransa da, toxuma etibarı ilə Gədəbəyə aiddir.

Xalçada quruluşuna görə çox bəsit naxışlar

qrupundan istifadə edilib. Bu bəsitlik naxışla-

rın çeşidlərinin azlığında və onların sadə ‒ hən

dəsi üslubda toxunmasında əks olunur. Ensiz

haşiyə zolağını iki “x” formalı naxışla bəzənmiş

bala haşiyə zolağı və onların içərisində olan

yaşıl yerlik üzərində onikiləçəkli nəbati na-

xışlar toxunub. Xalçanın ara sahəsini iki ədəd

pilləli xonça bəzəyir. Onların içərisində də

səkkizguşəli ulduz, mücərrəd formada zoo-

morf sonluqlu elementlər toxunub. Ara sahədə

istifadə edilən həndəsi elementlərdən biri də

rombdur. İçərisi iki rəngdən toxunan romb

gecə-gündüz, xeyir-şər, ağ-qara kimi ikili anla-

yışı ifadə edir.

Xalçanın toxunmasında istifadə edilən yun

qalındır. İstifadə edilən yun və yun ipliyi-

nin əyrilməsi heç də asan proses deyildir. Bu

proseslə yanaşı Gəncədə istifadə edilən boya-

ma texnikası da özəlliyi ilə seçilir. Xalçadakı

rəng tərkibi isə təbii bitki mənşəlidir. Hər rəngi

almaq üçün hər bir meyvənin, hər bir ağacın

və hər bir bitkinin toplanma və istifadə olun-

ma vaxtını bilmək lazım idi. Çünki rənglərin

açıq və ya tünd alınacağı bundan asılıdır. Pa-

yız fəsli qoz, yaz isə – palıd, söyüd və alma

ağacının dövrü sayılırdı. Alça və heyvadan

yalnız çiçəkləndiyi vaxt istifadə etmək lazım

idi. Bəzi çiçəklərdən isə əksinə, yalnız solduq-

dan sonra istifadə etmək olardı. Bütün bu qay-

dalara riayət edən boyaq ustalarının əlindən

çıxan iplikdən toxunmuş xalçalar öz rəng

təravətlərini itirmirdilər. Xalça Şəmkirdə şəxsi

evdə saxlanılır.

Gədəbəy xalçası üzərindəki rənglərdə heç

bir qarışıqlığa yol verilməmişdir. Xalçada tə

bii yolla alınmış boyalarla rənglənən və əl ilə

əyrilmiş iplərdən istifadə edilmişdir. Sıxlığı

30x36 sm-dir. Xalçanın ərişi, xovu və arğacı

yundur. Saxlanma vəziyyəti əladır. Xalça elmi,

tarixi, bədii əhəmiyyət kəsb edir.

Azərbaycan xalçaları / GƏNCƏ QRUPU