Page 60 - Azərbaycan xalçaları

58

Təqdim olunan “Ulduzlu Gəncə” xalça-

sı Gəncə şəhərinin Ozan məhəlləsində to-

xunmuşdur. Ozan məhəlləsi böyüklüyünə

və qədimliyinə görə Gəncənin digər

məhəllələrindən fərqlənir. Məhəllə şərti ola-

raq iki hissədən ibarətdir. Birinci hissə adi

“Ozan”, ikinci hissə isə “Dal Ozan” kimi ta-

nınır. Birinci hissə quzeydən “Qaramanlı”,

güneydən “Böyük malakan, İtti küçə”, günba-

tandan “Şahsevənlər”, günçıxandan isə “Dal

Ozan” və “Bala Bağban”la həmhüduddur.

“Dal Ozan” quzeydən “Sofulu”, günçıxandan

“Zərrabi”, güneydən “Bala Bağban”, günba-

tandan “Ozan” və “Səbzavat” ilə dövrələnib.

Bu məhəllələrdə tikilmiş yaraşıqlı binalar və

burada yaşayan şəhər varlılarının çoxluğu

buranın ən gəlimli-gedimli məhəllə olduğu-

nu deməyə əsas verir. Tarixi mənbələrdə XIII-

XIV yüzilliklərdə xalq sənətkarlarının yaşadığı

yerlərə “Ovzan” deyilməsi haqda məlumatlar

var. XVI-XVII yüzilliklərdə şəhərin indiki yerə

köçməsi zamanı köhnə Gəncədə yaşayan “Ov-

zanlar” çox güman ki, yeni yerdə də öz qonşu-

luq, qohumluq əlaqələrini saxlamaq məqsədilə

bir yerdə məskunlaşmışlar. Məhəllədə XIX

yüzillikdə mövcud olmuş, bu gün isə dillərdə

yalnız adı qalmış “Qırx kilimçi”, “Xocalı” basa-

lağı da olmuşdur. Bu məhəllə hələ qədimdən

öz xalçaçıları və bir-birindən əlvan xalçaları

ilə böyük şöhrət qazanmışdır. Burada toxu-

nan xalçalardan biri hazırda Londonda şəxsi

kolleksiyada saxlanılır. XVII əsrə aid, ölçü-

sü 657x253 sm. olan bu xalça Gəncənin bizə

məlum olan ən qədim böyük ölçülü xalçasıdır.

Bu da onu göstərir ki, Gəncə şəhərində böyük

ölçülü xalçalar geniş yayılmışdır.

Bu xalça yolluq ölçüsünə malikdir. Naxışla-

rı çox zövqlə toxunub, yüksək bədii quruluşa

malikdir. Xalçanın biçiminə tam uyğun ölçülər

seçilib. Xalçanın yunu yerli qoyunlardan alınıb,

çox parlaq və yumşaqdır. İplərin boyaq tərkibi

Gəncənin bitki aləmindən alınmışdır.

Xalça ara sahə və haşiyə zolağından

ibarətdir. Haşiyə zolağında bir-birinə para-

lel olan iki zolaq üzərində mollabaşılar, digər

səkkizbucaqlı kiçik elementlər üzərində isə

ətrafları buynuza bənzər, mərkəzi xaçabənzər

həndəsi elementlər toxunub.

Ara sahənin yerliyi sarıdır. Üzərində bəndi-

rumi formasında şəbəkəyəbənzər quruluş

vardır. Bu kompozisiya istənilən ölçüdə da-

vam edə bilər. Kompozisiyanın özü sonsuz-

luq simvoludur. Sanki, damaları xatırladan bu

qəfəslərin içərisində toxunmuş səkkizbucaqlı

naxışlar ulduzlara olan real işarədir.

Xalçanın bədii tərtibatı yarandığı dövrdən bu

xalçanın toxunduğu tarixə qədər dəyişikliyə

uğramış və təkmilləşmişdir. Belə ki, təqdim

edilən bu Gəncə xalçası üzərindəki naxış-

lar Azərbaycanın qədim arxeoloji abidələri

üzərində də aşkarlanmışdır. Ulduz, romb,

xaçabənzər motiv və bəndi-rumi kompozisi-

yasının özünə eradan əvvəlki saxsı qablarda

da rast gəlmək olar. Bu motivlərin hər biri

totemlərlə, inancla bağlı olmuş, bitkin mənalar

kəsb etmişdir. Lakin artıq xalçada onlar yalnız

bədii mahiyyət kəsb edirlər. Bir növ keçmişdən

günümüzə çatmış məktuba bənzəyirlər. Xalça

Gəncədə şəxsi evdə saxlanılır.

“Ulduzlu Gəncə” xalçalarında olduğu kimi

bu xalçanın xovu qısa, sıxlığı 30x45 sm-dir.

Xalça üzərində az miqdarda təmir-bərpa işləri

aparılıb. Xovu, əriş və arğacı yundur. Tarixi,

elmi və bədii əhəmiyyət daşıyır.

Azərbaycan xalçaları / GƏNCƏ QRUPU