Page 122 - AZƏRBAYCAN XALÇALARI

120

nümunələr arasında (şəkil 9-12) başqa fiqurla-

ra da rast gəlinir. Amma bu parçalar çox kiçik

olduğuna görə onun sxemi haqqında bir fikir

yürütmək çətindir. Rəngləri qatı və tünddür.

Orda səkkizə qədər rəng çalarından istifadə

edilməsinə baxmayaraq, rənglər arasındakı fərq

ölçülüdür. Bu da bir rəngin açıq çalarından olan

bir elementi eyni rəngin daha tünd çalarından

olan bir yerlik üzərində istifadə etmək arzu-

sundan irəli gəlir. Tünd-qırmızı yerlik üzərində

açıq-qırmızı, mavi-yaşıl üzərində zeytunu yaşıl,

tünd-göy fon üzərində mavi rəng sevilən rəng

kombinasıyalarından sayılır. Xüsusilə iri ölçülü

xalıların kənarına yazılan Kufi yazıları da çox

güclü təsir oyadan amillərdəndir.

Uzağı XIV əsrdən etibarən Konya qrupu ilə pa-

ralel olaraq ikinci bir qrup damövcud olmuşdur.

Bunların əsilləri (orijinalları) yalnız bu yaxınlar-

da köhnə Qahirədə aşkar edilən nümunələrin

arasından çıxmışdır (şəkil 18-19). Həmin tarixə

qədər biz bu çeşiddən olan xalçaları sadəcə

Qərb, xüsusən də italyan rəsmlərindən tanıyır-

dıq. İncilin Təbşir, Məryəmin nişanı və ya digər

səhnələrini təsvir edən tablolarda bu xalılar ya

Məryəmin taxtını, ya da fonu bəzəyirdi (şəkil 13-

17 a, 20). Bu çeşiddən olan xalçaların hamısında

yerlik kiçik dördbucaqlılara bölünmüşdür. Yal-

nız bəzilərində, xüsusən ilk nümunələrdə uzun-

lamasına altıbucaqlardan ibarət romb təsvirləri

görünür. Hər dördbucaqlının və ya altıbu-

caqlının içində eyni şəkildə bir heyvan təsviri

yerləşdirilmişdir. XIV əsrin əvvəllərində Siyena

və Florensiya məktəbinin rəsmlərində heraldika

şəklində təsvir edilmiş qartal şəkilləri olan xal-

çalara rast gəlinir (şəkil 13). Hətta bir yerdə iki-

başlı qartal da görünür (şəkil 14). XIV əsrin ikinci

yarısına aid olan tablolarda ən çox sevilən daha

bir motiv, bir ağacın iki tərəfində çox məharətlə

təsvir edilmiş bir cüt quş şəklidir (şəkil 15). İki

ağac arasında təsvir edilən bir quş isə, çox gü-

man ki, rəssamın səhvinin nəticəsidir (şəkil

16). Dördbucaqlıların içində tək quş və xoruz

təsvirləri olan xalçalar isə gerçək modellərdən

alınmış olmalıdır (şəkil 17-18). Belə bir xalça

Papanın Avinyondakı qəsrində aşkar edilmiş

bir freskada təsvir edilmişdir (şəkil 20). Bu həm

də İkinci İohannın, üzərində quş təsvirləri olan

xalçasını çox sevməsi və onu həmişə öz yanın-

da saxlaması ilə bağlı olan və hələ XIV əsrdən

məşhur olan rəvayətlə də tam uyğun gəlir.

Bəlkə də, freskada təsvir edilən xalça elə Papa-

nın həmin sevimli xalçası idi. Eyni zamanda

kvadratlarında quş deyil, dördayaqlı heyvan

şəkilləri təsvir edilmiş xalçalar da var. Bu cür

təsvirlərlə bəzədilmiş xalçalara XIV əsrdən baş-

layaraq XV əsrə qədər olan dövrün mirasların-

da rast gəlmək olar. Qalan xalçalar haqqında isə

aşağıda bəhs edəcəyik. Bu xalçaların Anadolu-

dan idxal edilməsinə heç kimin şübhəsi yox-

dur. Aydın məsələdir ki, bunların toxunması

ilə ixrac edilmələri arasında müəyyən bir vaxt

keçib. “Heyvan təsvirli Anadolu xalçaları” ad-

landıra biləcəyimiz bu növdən olan xalçaların

XIV əsrin əvvəllərindəki rəsm əsərlərində təsvir

edilə bilməsi üçün bu çeşiddən olan toxuculuq

məmulatlarının Anadoluda çox-çox əvvəllər

hazırlanması zəruri idi. Bu halda heyvan

təsvirli Anadolu xalçalarının tarixinin XIII əsrin

əvvəllərinə aid etmək olar. Beləliklə, heyvan

Şəkil 15

Şəkil 16

Şəkil 17